သစ္တစ္ပင္ဟာမည္မွ်ပင္အခက္လက္ေ၀ဆာလွပ၀င့္ထည္ၾကီးမားေနပါေစ ေရေသာက္ျမစ္မခိုင္မာရင္ လွဲၿပိဳက်ရသလို ကဗ်ာတပုဒ္တြင္လည္း အေျခခံမူလအခ်က္လက္မ်ားမပိုင္ရင္ ကာရန္ညီေသာ ကဗ်ာေကာင္းတပုဒ္အျဖစ္ မရပ္တည္ႏိုင္ပါ…။ကဗ်ာေကာင္းတပုဒ္ဖန္တီးႏိုင္ဖို႕ ႏွင့္ အေျခခံအခ်က္လက္မ်ားကို နည္းမွီးႏိုင္ဖို႕ စုစည္းတင္ျပလိုက္ပါတယ္..။(ကဗ်ာခ်စ္သူတို႕အလြယ္တကူမွတ္ႏိုင္ရန္-ကိုဟယ္ရီ ေရးသားထားေသာ ကဗ်ာဆိုတာ ဂ်ဳိ(ခ်ုဳိ) နဲ႕လားေဆာင္းပါးမွ ေလ့လာခ်က္ေတြကို ကူးယူေဖာ္ျပလိုက္ပါတယ္။)ကာရန္ယူပုံ-နေဘထပ္ပုံ-အသံယူပုံ-ကဗ်ာစပ္ရာမွာအဓိကလိုအပ္ေသာနည္းစနစ္မ်ားကို အေသးစိတ္ေလ့လာေဖာ္ျပထားသည္မို႕ ကဗ်ာခ်စ္သူေတြအတြက္ ကာရန္လွလွကဗ်ာတစ္ပုဒ္ဖန္တီးႏိုင္ဖို႕ အေထာက္ကူျဖစ္မည္ဟုထင္ပါသည္။ဆက္လက္ေလ့လာၾကစို႕ရဲ့….။
အေျခခံအခ်က္မ်ား
ျမန္မာကဗ်ာေရးဖို႔အတြက္ လိုအပ္တဲ့ အေျခခံအခ်က္ေတြကို စၾကည့္ၾကပါမယ္။
ကဗ်ာေရးတဲ့အခါ အေျခခံအခ်က္ေတြက
(က) အသတ္၊ အလပ္
(ခ)ကာရန္၊ အသံ
(ဂ) အစပ္၊ အဟပ္
(ဃ)ႀကိယာ
ဆိုၿပီး ႐ွိပါတယ္။ ဒါေတြကို သိနားလည္ထားဖို႔လုိအပ္ပါတယ္။
(က)အသတ္၊ အလပ္
အသတ္ ဆိုတာ ကေတာ့ အကၡရာေပၚမွာ တံခြန္ထူထားတဲ့ ''-္'' ကိုေျပာတာပါ။ အလပ္ ဆိုတာကေတာ့ အဲဒီ အသတ္တံခြန္မပါဘဲ လစ္လပ္ေနတာကို ေျပာတာပါ။
အေျခခံျမန္မာသင္ပုန္းႀကီးအရ အသတ္ ၁၀ ပါး ႐ွိပါတယ္။ အဲဒါေတြကေတာ့
က သတ္ (က္)၊ င သတ္ (င္)၊ စ သတ္ (စ္)၊ ည သတ္ (ည္)၊ တ သတ္ (တ္)
န သတ္ (န္)၊ ပ သတ္ (ပ္)၊ မ သတ္ (မ္)၊ ယ သတ္ (ယ္)၊ ၀ သတ္ (၀္) - တို႔ျဖစ္ပါတယ္။(စာေရးသူတို႕ငယ္စဥ္က အသတ္ေတြကို အစဥ္လိုက္အားျဖင့္-“ကို-ငယ္-စိတ္-ညစ္-တယ္-ေနာက္-ပိုး-မယ္-ယာ-၀ယ္” အတိုေကာက္ကဗ်ာေလးျဖင့္မွတ္ခဲ့သည္။)
ဒီ အသတ္ ၁၀ မ်ိဳးကို မူလအသတ္ (သို႔မဟုတ္) မုခ်အသတ္ လို႔ေခၚပါတယ္။ ဒီကေနဆက္ၿပီး ပြားလာ တဲ့ အသတ္ေတြကိုေတာ့ သာမတိယအသတ္ (ပါဠိပ်က္) အသတ္ေတြလို႔ေခၚပါတယ္။ အဲဒါေတြကေတာ့
က သတ္ = ခ္၊ ဂ္၊ ဃ္ (မုခ္၊ ၀ဂ္ စသည္ျဖင့္)
စ သတ္ = ဆ္၊ ဇ္၊ စ်္၊
ည သတ္ = သေ၀ထိုးသံ၊ ေနာက္ပစ္သံ (႐ွည္ = ေ႐ွ)
တ သတ္ = ဋ၊ ဌ၊ ဍ၊ ဎ၊ ထ၊ ဒ၊ ဓ၊ သ
န သတ္ = ဏ၊ ရ၊ လ၊ ဟ၊ ဠ
ပ သတ္ = ဖ၊ ဗ၊ ဘ
ဆိုလိုတာကေတာ့ ကသတ္ နဲ႔ စာလံုးေတြကို ခ္၊ ဂ္၊ ဃ္ စာလံုးေတြနဲ႔ ကာရန္တူယူလုိ႔ရတယ္လို႔ ဆိုလို တာပါ။ ဥပမာ - ဘုရားဖူးထြက္၊ မဂ္ဖိုလ္ရည္ေမွ်ာ္ ဆုိတာမ်ိဳးမွာ ထြက္ နဲ႔ မဂ္ ကာရန္တူပါတယ္။
+++++++++++++++++++++++++++++++++++
(ခ)ကာရန္၊ အသံ
ကာရန္
ကာရန္ ဆိုတာ ကာရႏၲ ဆိုတဲ့ ပါဠိစကားကေန ဆင္းသက္လာပါတယ္။ အကၡရာရဲ့အဆံုးသတ္ (ဒါမွမဟုတ္) အဆံုး အကၡရာ လို႔ အဓိပၸါယ္ရပါတယ္။ ကဗ်ာမွာဆိုရင္ေတာ့ အကၡရာအခ်င္းခ်င္း အသတ္တူ (သို႔မဟုတ္) အသံတူ စပ္ထားတဲ့ စာလံုးေတြကို ဆိုလုိပါတယ္။
အရင္ အခန္းမွာေရးခဲ့သလို ကဗ်ာတပုဒ္မွာ အသံကာရန္၏ေကာင္းျခင္း (သဒၵါလကၤာရ) နဲ႔ အဓိပၸါယ္၏ေကာင္းျခင္း (အတၴာလကၤာရ) ႏွစ္မ်ိဳးလံုး႐ွိရပါမယ္။ ဒါေပမယ့္ ကာရန္ကိုက္ေအာင္ လို႔ဆိုၿပီး အဓိပၸါယ္ေတြ လိုက္ေျမာသြားတာမ်ိဳးေတာ့ မျဖစ္ရပါဘူး။ ကိုယ္လိုခ်င္တဲ့ အဓိပၸါယ္ေနာက္ကိုသာ ကာရန္ကိုက္ေအာင္ လိုက္ၿပီးေရးရမွာပါ။ အဲဒီလိုမွမဟုတ္ရင္ အရင္ ေဆာင္းပါးမွာ ျပခဲ့တဲ့ ကဗ်ာေတြလို ကာရန္သာမွန္ၿပီး ဘာအဓိပၸါယ္မွ မ႐ွိတဲ့ ကဗ်ာေတြျဖစ္ကုန္ပါလိမ့္မယ္။
ကာရန္အေၾကာင္းေျပာရင္း အလ်ဥ္းသင့္လို႔ နေဘ အေၾကာင္းပါ နည္းနည္းမိတ္ဆက္ပါရေစ။
နေဘ ဆိုတာ 'နံေဘး' ဆိုတဲ့ စကားလံုးကေနဆင္းသက္လာတယ္လို ့ ဆုိၾကပါတယ္။ အ႐ြယ္တူပ်ဥ္ခ်ပ္ ေတြကို နံေဘးခ်င္း (အလ်ားလိုက္) ယွဥ္စပ္ထားသလို အပိုဒ္ႏွစ္ခုကို ေဘးခ်င္းစပ္ဟပ္ဖဲြ႔ႏြဲ႔ထားတာကို နံေဘးစပ္၊ အဲဒီကေန နေဘစပ္လို ့ေခၚၾကပါတယ္။ ဥပမာ အခ်ဳပ္တန္းဆရာေဖ ေရးခဲ့တဲ့ ပန္းခ်ီမႏုိင္ ေလးခ်ိဳးလတ္ မွာဆိုရင္ ...
ေ႐ႊပဒံုၾကာအခ်ပ္ကုိ၊ ေလအဟုန္လာၿပီးဟပ္စဥ္က ..
စခန္းေနာ္လိုရာကြန္႔ႏုိင္တဲ့၊ မန္းေပၚမွာ ကိုၾကာညြန္႔ေသာ္မွ ...
ဆိုတာေတြဟာ နေဘစပ္ေတြျဖစ္ပါတယ္။
ဆိုလုိတာကေတာ့ ကာရန္ဟာ စာလံုးတစ္လံုးပဲ အသံထြက္ (သို႔မဟုတ္) အဆံုးသတ္စာလံုးေပါင္း တူပါတယ္။ နေဘ ကေတာ့ စာလံုးတစ္လံုးထက္ပိုၿပီး တူရပါတယ္။ နေဘစပ္နည္း ၈ မ်ိဳးေတြ႔ရပါတယ္။ ေနာက္ပိုင္း အစပ္၊ အဟပ္ အပိုင္းမွာဆက္လက္ၿပီးေဖၚျပေပးပါ့မယ္။
ကာရန္ကိုျပန္ဆက္ရရင္ အကၡရာ၊ ပုဒ္၊ ၀ါက် တို႔ရဲ႕အဆံုးမွာ႐ွိတဲ့ ျမန္မာ သရေတြကိုေခၚပါတယ္။ ဒီေတာ့ ဒီကာရန္ေတြကို
၁။ ၀ဏၰ ကာရန္ - အကၡရာအဆံုးမွာ႐ွိတဲ့ ကာရန္
၂။ ပဒ - ပုဒ္ရဲ့အဆံုးမွာ႐ွိတဲ့ကာရန္
၃။ ၀ါက် - စာေၾကာင္းအဆံုးမွာ႐ွိတဲ့ကာရန္
ဆုိၿပီး ခဲြျခားထားပါတယ္။ ဒါကေတာ့ သိသာေစဖို႔သာ ေဖၚျပျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ ကဗ်ာေရးရာမွာ အဲဒီလို အေသးစိတ္ ခဲြျခားၾကည့္ဖို႔ အၿမဲမလိုအပ္ပါဘူး။ သိထားရင္ေတာ့ေကာင္းပါတယ္။
ကဗ်ာအတြက္ တျခားအေရးႀကီးတဲ့ အသံရွိန္ (မၾတာ)၊ ဌာန္ (ဌာန)၊ က႐ိုဏ္း (ကရဏ)၊ ပယတ္ (ပယတန) ဆိုတာေတြ ႐ွိပါေသးတယ္။ အခုအထိ စကားေျပာရင္ ဌာန္က႐ိုဏ္းက်က် ေျပာတတ္တယ္ ဆိုၿပီး ခ်ီးမြမ္း ေနတာေတြ ၾကားဖူးၾကမွာပါ။ ဒါေပမယ့္ အဲဒါေတြ အကုန္ အေသးစိတ္ေလွ်ာက္ေရးေနရင္ လိုရင္းျဖစ္တဲ့ ျမန္မာကဗ်ာပံုစံေတြနဲ႔ ကာရန္ေတြအေၾကာင္း ေရာက္ေတာ့မွာမဟုတ္လို႔ အလ်ဥ္းသင့္မယ္ဆုိရင္ ေနာက္မွ ဒါေတြနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး သီးသန္႔ ေဆာင္းပါးတစ္ပိုဒ္ ထပ္ေရးပါ့မယ္။ ('မၾတာ' ဆိုတာ အသံ႐ွိန္ကို တိုင္းတာတဲ့ ျမန္မာယူနစ္ (Dimensional Unit) ျဖစ္ပါတယ္။ မ်က္စိတမွိတ္၊ လွ်ပ္တျပက္၊ ႏြားႏို႔တၫွစ္စာကာလကို တစ္မၾတာ ၾကာတယ္လို႔ တိုင္းတာပါတယ္။)
အဲဒီေတာ့ ကာရန္ကိုျပန္ေကာက္ရရင္ ျမန္မာသရ (ျမန္မာကာရန္) ေတြဟာ အက်ဥ္းအားျဖင့္ ၁၆ ပါး၊ အက်ယ္အားျဖင့္ ၆၄ ပါး ႐ွိပါတယ္။ အက်ဥ္း (၁၆) ပါးျဖစ္တဲ့ မူလကာရန္ေတြကေတာ့
(၁) အ - ကာရန္
(၂) ဣ (အိ) - ကာရန္
(၃) ဥ (အု) - ကာရန္
(၄) ဧး (ေအ့) - ကာရန္
(၅) အဲ (အယ္) - ကာရန္
(၆) ေအာ (ၾသ) - ကာရန္
(၇) အက္ - ကာရန္
(၈) အင္ - ကာရန္
(၉) အစ္ - ကာရန္
(၁၀) အည္ - ကာရန္
(၁၁) အဥ္ - ကာရန္
(၁၂) အတ္ - ကာရန္
(၁၃) အန္ - ကာရန္
(၁၄) အပ္ - ကာရန္
(၁၅) အမ္ - ကာရန္
(၁၆) အို (အို၀္) - ကာရန္
တို႔ ျဖစ္ပါတယ္။
အဲဒီ မူလကာရန္ (၁၆) ပါးကမွ ထပ္ၿပီး ပြားလိုက္တဲ့အခါ ကာရန္ငယ္ အက်ယ္ (၆၄)ပါး ျဖစ္လာ ပါတယ္။
(၁) အ - ကာရန္ - အ၊ အာ၊ အား ..... ၃ လံုး
(၂) ဣ - ကာရန္ - အိ၊ အီ၊ အီး ....... ၃ လံုး
(၃) ဥ - ကာရန္ - ဥ၊ ဥဴ၊ ဥဴး (အု၊ အူ၊ အူး) ........ ၃ လံုး
(၄) ဧး - ကာရန္ - ေအ၊ ေအ့၊ ေအး ........ ၃ လံုး
(၅) အဲ - ကာရန္ - အဲ၊ အဲ့၊ အဲး ....... ၃ လံုး
(၆) ေအာ - ကာရန္ - ေအာ္၊ ေအာ့၊ ေအာ ........ ၃ လံုး
(၇) အက္ - ကာရန္ - အက္၊ ေအာက္၊ အိုက္ ...... ၃ လံုး
(၈) အင္ - ကာရန္ - အင္၊ အင့္၊ အင္း
ေအာင္၊ ေအာင့္၊ ေအာင္း
အိုင္၊ အုိင့္၊ အုိင္း .......... ၉ လံုး
(၉) အစ္ - ကာရန္ - အစ္ ....... ၁ လံုး
(၁၀) အည္ - ကာရန္ - အည္၊ အည့္၊ အည္း ....... ၃ လံုး
(၁၁) အဥ္ - ကာရန္ - အဥ္၊ အဥ့္၊ အဥ္း ....... ၃ လံုး
(၁၂) အတ္ - ကာရန္ - အတ္၊ အိတ္၊ အုတ္ ....... ၃ လံုး
(၁၃) အန္ - ကာရန္ - အန္၊ အန္႔၊ အန္း
အိန္၊ အိန္႔၊ အိန္း
အုန္၊ အုန္႔၊ အုန္း ....... ၉ လံုး
(၁၄) အပ္ - ကာရန္ - အပ္၊ အိပ္၊ အုပ္ ....... ၃ လံုး
(၁၅) အမ္ - ကာရန္ - အမ္၊ အမ္႔၊ အမ္း၊အိမ္၊ အိမ္႔၊ အိမ္း၊အုမ္၊ အုမ္႔၊ အုမ္း ....... ၉ လံုး
(၁၆) အို - ကာရန္ - အို၊ အို႔၊ အုိး (အို၀္၊ အို႔၀္၊ အုိ၀္း) ....... ၃ လံုး
ဒီ ကာရန္ေတြထဲမွာ ေသးေသးတင္သံ (-ံ) မပါဘဲျဖစ္ေနပါတယ္။ ကဗ်ာဖဲြ႔နည္းနိသ်ည္း စာအုပ္ထဲမွာေတာ့ ဒီ ကာရန္ (၆၄) ပါးကိုဘဲ ျပထားေပမယ့္ ကဗ်ာ့စြယ္စံုက်မ္း ထဲမွာေတာ့သီးျခားေဖၚျပထားတာ မေတြ႔ပါဘူး။ အဲဒီအစား ျမန္မာသရ အက်ယ္ (၆၈)လံုးကိုသာ ေဖၚျပထားပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ေသးေသးတင္ (နိဂၢဟိတ္) ကို မသတ္ (မ္) နဲ႔ အတူတူယူရမယ္လို႔ေတာ့ အသတ္ အခန္းမွာ သီးျခားေဖၚျပထားတာေတြ႔ရတဲ့အတြက္ အံ၊ အံ့ ကာရန္ဟာ အမ္၊ အမ့္ ကာရန္နဲ႔ အတူတူဘဲ လို႔ မွတ္ရပါမယ္။
အသံ
ျမန္မာကဗ်ာေတြကို ေလ့လာမယ္၊ ေရးမယ္ဆိုရင္ အသံအေၾကာင္းကိုလည္း နားလည္ရပါလိမ့္မယ္။ အေပၚက ကာရန္ ၆၄ပါးကို တက္သံ၊ သက္သံ၊ ျမင့္သံ၊ တုိင္သံ ဆိုၿပီး အသံေလးမ်ိဳး ခဲြထားပါတယ္။ ဒီအသံေတြကိုမွ ဂ႐ုသံ (ေလးေလးလံလံ ေႏွးကန္ျပင္းတဲြ အ႐ွည္ဆဲြ ႐ြတ္ဖတ္ရတဲ့ အသံ) နဲ႔ လဟုသံ (ေပါ့ေပါ့ျမန္ျမန္ မေႏွးကန္ဘဲ သံမွန္ျဖင့္ဆိုရေသာ အသံ) ဆိုၿပီး ျပန္ခဲြထားပါတယ္။ အဲဒီေတာ့ အသံေလးမ်ိဳးကို အရင္စၾကည့္ရေအာင္။
၁။ တက္သံ (၁၈) ပါး
၂။ သက္သံ (၁၈) ပါး
၃။ နိမ့္သံ (၁၈) ပါး
၄။ တိုင္သံ (၁၀) ပါး ... ဆိုၿပီး စုစုေပါင္း (၆၄) ပါး ျပန္ခဲြထားပါတယ္။
တက္သံ (၁၈) ပါး
ေအာက္ျမစ္ နဲ႔ ၀စၥေပါက္ မပါတဲ့အသံေတြကို တက္သံလို႔ေခၚပါတယ္။ ဒီအသံေတြဟာ ဆဲြဆဲြငင္ငင္၊ ႐ွည္႐ွည္လ်ားလ်ား၊ ျမည္ျမည္ဟိန္းဟိန္း၊ ျပင္းျပင္းျပျပ ႐ြတ္ရပါတယ္။ အဲဒီအသံေတြကေတာ့ ...
အာ၊ ဤ (အီ)၊ အူ၊ ေအ (ဧ)၊ ေအာ္ (ေၾသာ္)၊ အင္ ........ (၆) လံုး
အဥ္၊ အည္၊ အန္၊ အမ္၊ အိန္၊ အိမ္ ........ (၆) လံုး
အုန္၊ အုမ္၊ အယ္၊ ေအာင္၊ အိုင္၊ အို၀္(အို) ........ (၆) လံုး
တို႔ျဖစ္ပါတယ္။
တက္သံေတြကို ညာသံႀကီး၊ မူလသံ၊ ပကတိသံ လို႔လဲေခၚပါတယ္။ အသံ႐ွိန္အေနနဲ႔ (႐ြတ္ဆိုတဲ့သူ အေပၚမူတည္ၿပီး) ႏွစ္မၾတာခဲြ ကေန သံုးမၾတာ ေက်ာ္အထိ ႐ြတ္ဆိုႏိုင္ပါတယ္။
သက္သံ (၁၈) ပါး
ေအာက္ျမစ္ပါတဲ့အသံေတြနဲ႔ ေအာက္ျမစ္မပါေပမယ့္ ပါသလိုဘဲ ဆိုရတဲ့အသံေတြကို သက္သံလို႔ ေခၚပါတယ္။ ဒီအသံေတြဟာ အားမထုတ္ရဘဲ ႐ြ႐ြကေလး၊ သာသာျဖည္းျဖည္းေလး ႐ြတ္ရပါတယ္။ အဲဒီအသံေတြကေတာ့ ...
အ (အာ့)၊ ဣ (အိ)၊ အု (ဥ)၊ ေအ့ (ဧ့)၊ ေအာ့ (ေၾသာ့)၊ အင့္ ........ (၆) လံုး
အဥ့္၊ အည့္၊ အန္႔၊ အမ့္၊ အိန္႔၊ အိမ့္ ........ (၆) လံုး
အုန္႔၊ အုမ့္၊ အယ့္ (အဲ့)၊ ေအာင့္၊ အိုင့္၊ အို၀့္(အို႔) ........ (၆) လံုး
တို႔ျဖစ္ပါတယ္။
သက္သံေတြကို ဘယ္သံ၊ ခ်သံ၊ ေအာက္သံ၊ သံမ၊ ေအာက္ျမစ္သံ လို႔လဲေခၚပါတယ္။ အသံ႐ွိန္အေနနဲ႔ (႐ြတ္ဆိုတဲ့သူ အေပၚမူတည္ၿပီး) တစ္မၾတာခဲြ အထိ ႐ြတ္ဆိုႏိုင္ပါတယ္။
နိမ့္သံ (၁၈) ပါး
တက္သံေတြကို ၀စၥေပါက္ ထည့္လိုက္တဲ့အသံေတြကို နိမ့္သံလို႔ေခၚပါတယ္။ ဒီအသံေတြဟာ အသံ႐ွည္႐ွည္ကိုလည္းမစြန္႔လႊတ္ဘဲ ျပတ္ျပတ္နဲ႔ တင္းတင္းမာမာ ႐ြတ္ရပါတယ္။ အဲဒီအသံေတြကေတာ့
အား၊ အီး၊ အူး၊ ေအး (ဧး)၊ ေအာ (ၾသး)၊ အင္း ........ (၆) လံုး
အဥ္း၊ အည္း၊ အန္း၊ အမ္း၊ အိန္း၊ အိမ္း ........ (၆) လံုး
အုန္း၊ အုမ္း၊ အယ္း (အဲ)၊ ေအာင္း၊ အိုင္း၊ အို၀္း(အိုး) ........ (၆) လံုး
တို႔ျဖစ္ပါတယ္။
နိမ့္သံေတြကို ညာသံငယ္၊ သံဖို၊ ၀သဇၨနီသံ လို႔လဲေခၚပါတယ္။ ၀သဇၨနီ ဆိုတာ ၀စၥေပါက္ ကိုပါဠိလိုေခၚတာပါ။ အသံ႐ွိန္အေနနဲ႔ (႐ြတ္ဆိုတဲ့သူ အေပၚမူတည္ၿပီး) ႏွစ္မၾတာ ကေန ႏွစ္မၾတာခဲြ ေက်ာ္အထိ ႐ြတ္ဆိုႏိုင္ပါတယ္။
တိုင္သံ (၁၀) ပါး
ႏွိမ့္လို႔ ျမႇင့္လို႔မရတဲ့ သံရပ္၊ သံျဖတ္ေတြ၊ တက္သံနဲ႔နိမ့္သံ ၂ခုၾကားကအသံေတြကို တုိင္သံ လို႔ေခၚ ပါတယ္။ အဲဒီအသံေတြကေတာ့
အက္၊ အစ္၊ အတ္၊ အပ္၊ အိတ္ ........ (၅) လံုး
အိပ္၊ အုတ္၊ အုပ္၊ ေအာက္၊ အုိက္ ........ (၅) လံုး
တို႔ျဖစ္ပါတယ္။
တိုင္သံေတြဟာ ကသတ္၊ စသတ္၊ တသတ္ နဲ႔ ပသတ္ ဆုိတဲ့ အသတ္ေလးမ်ိဳးပါတဲ့ အသံေတြျဖစ္ပါတယ္။ အလြယ္တကူ မွတ္ခ်င္ရင္ 'ကြမ္းစားတတ္ၿပီ' လို႔ အသတ္ေလးခုကို မွတ္ထားႏိုင္ပါတယ္။ က စ တ ပ ဆုိတဲ့ အေပၚမွာ အသတ္တင္လုိက္ ရင္ တုိင္သံျဖစ္သြားပါတယ္။
တိုင္သံေတြကို သံမွန္၊ သံလတ္ လို႔လဲေခၚပါတယ္။ အသံ႐ွိန္အေနနဲ႔ (႐ြတ္ဆိုတဲ့သူ အေပၚမူတည္ၿပီး) တစ္မၾတာခဲြ ေလာက္အထိ ႐ြတ္ဆိုႏိုင္ပါတယ္။
ဂ႐ု၊ လဟု
ဒီအသံေလးပါးကို ဂ႐ု၊ လဟုျပန္ခဲြရင္ ....
တက္သံ (၁၈) ပါး (ေအာက္ျမစ္ နဲ႔ ၀စၥေပါက္ မပါတဲ့အသံေတြ နဲ႔ ကသတ္၊ စသတ္၊ တသတ္၊ ပသတ္ ဆိုတဲ့ အသတ္ေလးပါး မပါတဲ့အသံေတြ) ဟာ ဂ႐ုအသံ (ဂ႐ုကာရန္)ျဖစ္ၿပီး က်န္တဲ့ အသံသံုးပါး (သက္သံ၊ နိမ့္သံနဲ႔ တုိင္သံ ေပါင္း ၄၆ပါး) ကေတာ့ လဟုအသံ (လဟုကာရန္) ေတြ ျဖစ္ၾကပါတယ္။
ဒါဆိုရင္ေတာ့ အသံေလးပါးနဲ႔ ဂ႐ု၊ လဟု ဆိုတာကို သေဘာေပါက္ေလာက္ၿပီထင္ပါတယ္။ အလြတ္ မမွတ္မိရင္လဲ ဒီမွာ ျပန္ၾကည့္ၿပီး ကဗ်ာေရးတဲ့အခါ သံုးႏုိင္ပါတယ္။ အလြယ္တကူ ၾကည့္ႏိုင္ေအာင္ ဇယားေလးထပ္ျဖည့္ၿပီး ျပထားပါတယ္။
++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
(ဂ)အစပ္၊ အဟပ္
အနီးအနားမွာ႐ွိတဲ့ ပုဒ္ျခင္း၊ အသံျခင္း တဲြယူတာကို အစပ္ လို႔ ေခၚၿပီး အေ၀းမွာ႐ွိတဲ့ ပုဒ္ခ်င္း၊ အသံခ်င္း စပ္ေအာင္'ဟပ္'ယူရတာကိုအဟပ္လို႔ေခၚပါတယ္။
ကာရန္စပ္နည္းအစပ္(၆)ပါး႐ွိပါတယ္။အဲဒါေတြကေတာ့-
(၁) သတ္ေစ့ႏွက္ သံုးခ်က္ညီ စပ္နည္း
(၂) ထိပ္ခ်င္းထပ္ စပ္နည္း
(၃) ဦးတိုက္ (ထိပ္ခ်င္းတိုက္) စပ္နည္း
(၄) ထိပ္ခ်င္းခြၽတ္ (ထိပ္ခ်င္းလႊဲ) စပ္နည္း
(၅) ဘီလူးရယ္ စပ္နည္း
(၆) ခ်ိန္ခြင္လွ်ာ စပ္နည္း တုိ႔ျဖစ္ပါတယ္။
သတ္ေစ့ႏွက္ သံုးခ်က္ညီ စပ္နည္း
အသံုးအမ်ားဆံုးနဲ႔ အဓိက အသံုးစဲြဆံုးစပ္နည္းျဖစ္ပါတယ္။ ဒီစပ္နည္းကို ေလး-သံုး-ႏွစ္ လို႔လဲ အတို ေခၚၾကပါတယ္။ ဒီ စပ္နည္းနဲ႔ ေရးရင္ ေလးလံုးတပါဒ (တပိုဒ္ကို ေလးလံုး) ႐ွိတဲ့အထဲမွာ ပထမအပိုဒ္ရဲ့ ေလးလံုးေျမာက္၊ ဒုတိယပိုဒ္ရဲ့ သံုးလံုးေျမာက္နဲ႔ တတိယပိုဒ္ရဲ့ ႏွစ္လံုးေျမာက္စာလံုးေတြဟာ ကာရန္ညီရပါမယ္။ အဲဒီေနာက္ တတိယပိုဒ္ရဲ့ ေလးလံုးေျမာက္ ကို ကာရန္တဲြအသစ္ စယူၿပီး ဆက္စပ္ သြားရပါတယ္။ ဒီပံုစံကို လက္၀ဲသုႏၵရ ရဲ့ မဲဇာေတာင္ေျခ ရတုထဲက ထုတ္ႏႈတ္ျပထားတဲ့ ေအာက္ အပိုဒ္မွာၾကည့္ပါ။
မဲဇာေတာင္ေျခ - - - +
စီးေထြေထြတည္း - - + -
ျမစ္ေရ၀န္းလည္ - + - x
ၿမိဳင္ေတာစည္က - - x -
ေ႐ႊျပည္ကိုသာ - x - -
ဒီလို စို႔ႏွက္ သတ္ပင္း သလို သံုးပိုဒ္လံုး ကာရန္တူေအာင္စပ္ထားတဲ့အတြက္ ဒီစပ္နည္းကို (၁) သတ္ေစ့ႏွက္ စပ္နည္း၊ (၂) သံုးခ်က္ညီ စပ္နည္း (၃) သတ္ေစ့ႏွက္ သံုးခ်က္ညီ စပ္နည္း၊ (၄) သံုးခ်က္ညီ နေဘစပ္နည္း (၅) မန္က်ည္း႐ြက္ထပ္ စပ္နည္း ဆိုၿပီး ေခၚၾကပါတယ္။ ဒီနည္းကို ေလးလံုးစပ္ျဖစ္တဲ့ လကၤာ၊ ရတု၊ ပ်ိဳ႕၊ ဧခ်င္း၊ သံပိုင္း၊ သမိုင္း စတာေတြမွာ စပ္ၾကပါတယ္။ ဒါကေတာ့ ကဗ်ာဖဲြ႔နည္းနိသ်ည္း စာအုပ္မွာပါတဲ့အတိုင္းေရးထားတာပါ။ ကဗ်ာစြယ္စံုက်မ္း ထဲမွာေတာ့ ဒီစပ္နည္းကို ပထမစပ္နည္းလို႔ ေခၚပါတယ္။ ပထမစပ္နည္းမွာ ႏွစ္နည္းထပ္ခဲြထားပါတယ္။ အခုျပခဲ့တဲ့နည္းကို 'သံုးခ်က္ညီစပ္နည္း'၊ 'လႊာခ်င္းသံသံုးခ်က္ညီ စပ္နည္း' လို႔ ေ႐ွးပညာ႐ွိတို႔ ေခၚေ၀ၚခဲ့ေၾကာင္း ေရးထားပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ ေနာက္တနည္းအေနနဲ႔ ပထမ၊ ဒုတိယနဲ႔ တတိယ သံုးပိုဒ္လံုးကို ႏွစ္လံုးစီ နေဘျပန္ထပ္တဲ့နည္း ကိုျပထားပါတယ္။ ေအာက္ကပံုစံကိုၾကည့္ပါ။
ခ်ံဳး ႐ိုက္ ခ်ံဳး ႐ိုက္ - - x +
ဘုန္းမကိုက္ဟု x - + -
သံုးတိုက္ေသွ်ာင္ဆင့္ x + - -
အၾကြင္းထားေပ - - x +
စကားေနေသာ္ - x + -
ၾကားေလသသူ x + - -
က်င့္ေဟာင္းေ႐ွးတု - - x +
အေလးျပဳမွ - x + -
ေအးသုကာရီ x + - -
ဒါေလာက္ဆိုရင္ ျမင္သာၿပီလို႔ထင္ပါတယ္။ ဒီနည္းကိုမွ 'မက်ည္း႐ြက္ထပ္ စပ္နည္း'၊ 'သံုးခ်က္ညီနေဘ စပ္နည္း'၊ 'သတ္ေစ့ႏွက္သံုးခ်က္ညီ စပ္နည္း' ရယ္လို႔ေခၚတယ္လို႔ ကဗ်ာစြယ္စံုက်မ္းက ဆိုပါတယ္။ ဒီ စပ္နည္းမွာ 'x' ေတြဟာ တပိုဒ္နဲ႔တပိုဒ္ လကၤာသြား အကူးအေျပာင္းအထူးေျပျပစ္ေစရန္ ကာရန္ယူအပ္တဲ့ ''၀မ္းတြင္းကာရန္'' အကၡရာေတြလို႔ မွတ္ယူ ရပါမယ္။ '+' ေတြကိုသာ တပိုဒ္နဲ႔တပိုဒ္ အစပ္အသံ မွန္ကန္ ညီၫြတ္ေအာင္ လိုရင္းအေနနဲ႔ ကာရန္ယူရမယ့္ ''ပဓါနကာရန္'' အကၡရာေတြလို႔ မွတ္ယူရပါမယ္။ ဥပမာဆုိရင္ (ေရွးတု၊ ေလးျပဳ၊ ေအးသု) ဆုိတဲ့ေနရာမွာ ပဓါနကာရန္က တု၊ ျပဳ၊ သု ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီေတာ့ ပဓါနကာရန္ကေတာ့ ေလး-သံုး-ႏွစ္ ပဲျဖစ္ပါတယ္။ (ေရွး-ေလး-ေအး) ဆိုတာက ၀မ္းတြင္းကာရန္ျဖစ္ပါတယ္။ ၀မ္းတြင္းကာရန္က ယူရင္ ပိုေကာင္းပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ မယူမျဖစ္ယူရမယ္ရယ္လို႔ စည္းမ်ဥ္းဥပေဒသ မ႐ွိပါဘူး။ ပဓါနကာရန္ကိုသာ မွန္ကန္ေအာင္ ယူရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။
ဘယ္လိုဘဲျဖစ္ျဖစ္ ပထမဆံုးျပခဲ့တဲ့ ေလး-သံုး-ႏွစ္ စပ္နည္းဟာ လံုး၀အမွားအယြင္းကင္း တဲ့အတြက္ စိတ္ခ် ယံုၾကည္စြာစပ္ႏုိင္ပါတယ္။ ဒုတိယနည္းကေတာ့ ပိုလွပါတယ္။ တတ္ႏိုင္လို႔ စပ္မယ္ဆိုရင္ေတာ့ အေကာင္းဆံုး ပါဘဲ။
ထိပ္ခ်င္းထပ္ စပ္နည္း
ဒီစပ္နည္းကို ေလး-သံုး-တစ္ လို႔လဲ အတို ေခၚၾကပါတယ္။ ဒီ စပ္နည္းနဲ႔ ေရးရင္ ေလးလံုးတပါဒ (တပိုဒ္ကို ေလးလံုး) ႐ွိတဲ့အထဲမွာ ပထမအပိုဒ္ရဲ့ ေလးလံုးေျမာက္၊ ဒုတိယပိုဒ္ရဲ့ သံုးလံုးေျမာက္နဲ႔ တတိယပိုဒ္ရဲ့ ပထမ စာလံုးေတြဟာ ကာရန္ညီရပါမယ္။ အဲဒီေနာက္ တတိယပိုဒ္ရဲ့ ေလးလံုးေျမာက္ ကို ကာရန္တဲြအသစ္ စယူၿပီး ဆက္စပ္ သြားရပါတယ္။ ဒီစပ္နည္းမွာ တတိယအပိုဒ္ရဲ့ ပထမ အကၡရာ ကို ဒုတိယပိုဒ္ရဲ့ သံုးလံုးေျမာက္အကၡရာနဲ႔ ကာရန္ကိုက္ေအာင္ ထိပ္ခ်င္းထပ္ၿပီး စပ္ဟပ္ရပါတယ္။ ဒီပံုစံကို ေ၀႐ႊန္းစႏၵာခ်ီ ပိုဒ္စံုရတုထဲက ထုတ္ႏႈတ္ ျပထားတဲ့ ေအာက္အပိုဒ္မွာၾကည့္ပါ။
ပင္လယ္ျခားရာ - - - +
ခရီးကြာသို႔ - - + -
မွာလည္းမၾကား + - - -
ဒီနည္းကို ကဗ်ာစြယ္စံုက်မ္းထဲမွာ ဒုတိယစပ္နည္းဆိုၿပီး ျပထားပါတယ္။
ဦးတိုက္ (ထိပ္ခ်င္းတိုက္) စပ္နည္း
ဒီစပ္နည္းကို ေလး-တစ္ လို႔လဲ အတို မွတ္လို႔ရပါတယ္။ ဒီ စပ္နည္းနဲ႔ ေရးရင္ ေလးလံုးတပါဒ (တပိုဒ္ကို ေလးလံုး) ႐ွိတဲ့အထဲမွာ ပထမအပိုဒ္ရဲ့ ေလးလံုးေျမာက္ အဆံုးစာလံုးနဲ႔ ဒုတိယပိုဒ္ရဲ့ ပထမ အစ စာလံုးေတြကို ကာရန္ညီေအာင္ ဦးေခါင္းခ်င္းထိပ္တိုက္ စပ္တဲ့အတြက္ေၾကာင့္ ဦးတိုက္စပ္နည္း လို႔ ေခၚပါတယ္။ ဒီပံုစံကို ေ၀႐ႊန္းစႏၵာခ်ီ ပိုဒ္စံုရတုထဲက ထုတ္ႏႈတ္ ျပထားတဲ့ ေအာက္အပိုဒ္မွာၾကည့္ပါ။
မွာလည္းမၾကား - - - +
သြားလည္းမသင့္ + - - -
လက္၀ဲသုႏၵရ ရဲ့ အထက္ပါရတုပိုဒ္က စပ္ပံုမ်ိဳးကို ေ႐ွးဆရာေတြက ထိပ္ခ်င္းခတ္၊ ထိပ္ခ်င္းတိုက္ လို႔လဲ ေခၚခဲ့ၾကပါတယ္။
ဒီနည္းကို ကဗ်ာစြယ္စံုက်မ္းထဲမွာ စတုတၳ စပ္နည္းဆိုၿပီး ျပထားပါတယ္။
ထိပ္ခ်င္းခြၽတ္ (ထိပ္ခ်င္းလႊဲ) စပ္နည္း
ဒီစပ္နည္းကို ေလး-ႏွစ္ လို႔လဲ အတို မွတ္လို႔ရပါတယ္။ ဒီ စပ္နည္းနဲ႔ ေရးရင္ ေလးလံုးတပါဒ (တပိုဒ္ကို ေလးလံုး) ႐ွိတဲ့အထဲမွာ ပထမအပိုဒ္ရဲ့ ေလးလံုးေျမာက္ အဆံုးစာလံုးနဲ႔ ဒုတိယပိုဒ္ရဲ့ ဒုတိယ စာလံုးေတြကို ကာရန္ညီေအာင္ ထိပ္ခ်င္းခြၽတ္လႊဲၿပီး စပ္တဲ့အတြက္ေၾကာင့္ ထိပ္ခ်င္းခြၽတ္စပ္နည္း လို႔ ေခၚပါတယ္။ ဒီပံုစံကို လက္၀ဲသုႏၵရ ရဲ့ မဲဇာေတာင္ေျခ ပိုဒ္စံုရတုထဲက ထုတ္ႏႈတ္ ျပထားတဲ့ ေအာက္အပိုဒ္မွာၾကည့္ပါ။
သည္သို႔ေစတီ - - - +
သည္ဆီေ႐ႊနန္း - + - -
ကိုးခန္းပ်ိဳ႕ ေခၚ စတုဓမၼသာရပ်ိဳ႕မွာ 'အဖန္ဖန္လွ်င္၊ တသေႏၶေဓ၊ တေပလ်ဥ္းလ်ဥ္း၊ တဉာဥ္းဆိုးဆိုး၊ တၫိွဳးလ်လ်၊ တတလြမ္းလြမ္း၊ တသန္းဟယ္ဟယ္၊ တတြယ္တာတာ၊ တဟာလိႈက္လိႈက္၊ တ႐ိႈက္ငင္ငင္၊ တပင္ပန္းပန္း၊ တ၀မ္းလ်ားလ်ား၊ ...' ဆိုၿပီး ဒီနည္းအတိုင္းစပ္ထားပါတယ္။ ေ႐ွးဆရာေတြက ဒီစပ္နည္း ကို ရထားေျပးစပ္နည္း၊ ႐ွင္မဟာရ႒သာရ စပ္နည္း ဆိုၿပီးလည္း ေခၚခဲ့ၾကပါတယ္။
ဒီနည္းကို ကဗ်ာစြယ္စံုက်မ္းထဲမွာ တတိယစပ္နည္းဆိုၿပီး ျပထားပါတယ္။
ဘီလူးရယ္စပ္နည္း
ဒီစပ္နည္းက နည္းနည္းဆန္းပါတယ္။ ေလး-သံုး-ႏွစ္ ကိုအေျခခံထားၿပီး ပထမပိုဒ္နဲ႔ ဒုတိယပိုဒ္ကို ေလး-သံုး ကာရန္ယူထားပါတယ္။ တစ္ခါ အဲဒီဒုတိယပိုဒ္ ရဲ့ ေလးလံုးေျမာက္ ကို တတိယအပိုဒ္ရဲ့ တစ္ (သို႔) ႏွစ္ (သို႔) သံုး လံုးေျမာက္စာလံုးနဲ႔ ကာရန္ျပန္ယူပါတယ္။ ဒီေတာ့ ဒီစပ္နည္းနဲ႔ ေရးရင္ အတို ေကာက္အေနနဲ႔ ေလး-သံုးေလး-တစ္၊ ေလး-သံုးေလး-ႏွစ္၊ ေလး-သံုးေလး-သံုး ဆိုၿပီး ပံုစံ သံုးမ်ိဳးနဲ႔ ေရးလို႔ရပါတယ္။ ဥမၼာဒႏၱီ ပ်ိဳ႕ ကေနထုတ္ႏႈတ္ျပထားတဲ့ ေအာက္က ပံုစံေတြမွာၾကည့္ပါ။
အဲဒီေနာက္ တတိယပိုဒ္ရဲ့ ေလးလံုးေျမာက္ ကို ကာရန္တဲြအသစ္ စယူၿပီး ဆက္စပ္ သြားရပါတယ္။ ဒီပံုစံကို လက္၀ဲသုႏၵရ ရဲ့ မဲဇာေတာင္ေျခ ရတုထဲက ထုတ္ႏႈတ္ျပထားတဲ့ ေအာက္ အပိုဒ္မွာၾကည့္ပါ။
မည္သာတြင္ညီ - - - + (ေလး)
ဘရဏီက - - + x (သံုး ေလး)
စ၍ႏိႈင္းခ်ိန္ x - - - (တစ္)
အေညာင္းခံျငား - - - + (ေလး)
ခရီးသြားလွ်င္ - - + x (သံုး ေလး)
သစ္ပင္ထက္၀ွန္ - x - - (ႏွစ္)
ကိုယ္ႏွင့္ေတာ္စြာ - - - + (ေလး)
မယ္ ဥမၼာ ၌ - - + x (သံုး ေလး)
မယ္ႏွင့္လိုက္ေအာင္ - - x - (သံုး)
ဒီ စပ္နည္းက ပံုမွန္ကာရန္စပ္နည္းေတြလိုမဟုတ္ဘဲ ဒုတိယပိုဒ္ေရာက္တာနဲ႔ အဲဒီအပိုဒ္ကေန စာလံုး အသစ္တစ္လံုးကို ကာရန္အသစ္ျပန္စယူ တာမို႔ မူလကာရန္စပ္နည္းေတြကို ၀င္ေႏွာက္ယွက္ၿပီး စပ္ဘက္ တဲ့အတြက္ ဘီလူးရယ္သံလို အေႏွာက္အယွက္ေပးတတ္တဲ့ ပံုစံ ျဖစ္ေနလို႔ ဘီလူးရယ္ လို႔ေခၚျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒီစပ္နည္းဟာ ကိုယ္ပိုင္သီးသန္႔ရပ္တည္ ေနတာ မဟုတ္ဘဲ တျခားစပ္နည္းတစ္ခုခု (အေပၚပံုစံ ေတြမွာဆိုရင္ သတ္ေစ့ႏွက္သံုးခ်က္ညီ) ကို မွီတြယ္ၿပီးမွ ျဖစ္ေပၚ လာႏိုင္ပါတယ္။ ဒီနည္းကို ကဗ်ာစြယ္စံုက်မ္း ထဲမွာ ပဥၥမ စပ္နည္းဆိုၿပီး ျပထားပါတယ္။
တစ္ခါ သာဓိနပ်ိဳ႕လာ ပံုစံမွာေတာ့ ထိပ္ခ်င္းခြၽတ္စပ္နည္းကို မွီခုိၿပီး ပံုစံသစ္တမ်ိဳးထြင္ၿပီးစပ္တာကို ေအာက္ပါအတိုင္းေတြ႔ႏိုင္ပါတယ္။
ေရျပြန္လွ်မ္းလွ်မ္း - - - + (ေလး)
ေရခ်မ္းစဥ္လ်က္ - + x - (ႏွစ္ သံုး)
ေဘာဇဥ္ေမႊးၾကဴ - x - - (ႏွစ္)
ဒီပံုစံမွာေတာ့ ေလး-ႏွစ္သံုး-ႏွစ္ ဆိုၿပီး ကာရန္ယူထားတာ ေတြ႔ရမွာပါ။
ဒီနည္းကိုေတာ့ ကဗ်ာစြယ္စံုက်မ္းထဲမွာ ဆ႒မ စပ္နည္းဆိုၿပီး ျပထားပါတယ္။
ခ်ိန္ခြင္လွ်ာ စပ္နည္း
ဒီစပ္နည္းကေတာ့ ေမတၱာစာ၊ ရကန္ စတဲ့ကဗ်ာမ်ိဳးေတြမွာသာ စပ္ထားတာကို ေတြ႔ရပါမယ္။ ဒီကဗ်ာမ်ိဳး ေတြအတြက္ အဓိကသံုးတဲ့နည္းပါ။ ကာရန္အေနအထားကလဲ ခြၿပီးယူထားေတာ့ နည္းနည္း ဆန္းေနပါတယ္။ စပ္တဲ့ေနရာမွာ ပထမပိုဒ္နဲ႔ တတိယပိုဒ္ကို ကာရန္ယူထားပါတယ္။ အလယ္က ဒုတိယပုိဒ္ကိုေတာ့ ပထမပိုဒ္နဲ႔ တတိယပိုဒ္ရဲ့ ကာရန္ေတြနဲ႔ လံုး၀မတူတဲ့ ကာရန္သစ္တစ္ခုုနဲ႔ အလယ္ဗဟိုမွာ ခ်ိန္ခြင္လွ်ာလို ထီးထီးမတ္မတ္ရပ္တည္ေနေစေအာင္ စပ္ဆိုထားလို႔ ခ်ိန္ခြင္လွ်ာစပ္နည္း လို႔ ေခၚတယ္ရယ္လို႔ ကဗ်ာဖဲြ႔နည္း နိသ်ည္းထဲမွာ ျပထားပါတယ္။ ေအာက္ကပံုစံေတြကို ၾကည့္ပါ။
ေလွ်ာက္မည္စံုအင္ - - - + (ေလး)
စစ္ပင္ကိုင္းေၾကာင့္ -(+) *- (ႏွစ္ သံုး)
စစ္ကိုင္းတြင္မည္ - * + - သံုး
အေပၚက သခင္ႀကီးရဲ့ ဧးခ်င္းသံေပါက္မွာ ပထမပိုဒ္ရဲ့ ေလးလံုးေျမာက္ 'အင္' ကာရန္ကို တတိယအပိုဒ္ရဲ့ သံုးလံုးေျမာက္ 'တြင္' ကာရန္နဲ႔ တပိုဒ္ေက်ာ္ ေလး-သံုး ယူထားပါတယ္။ ဒီေနရာမွာဒုတိယပုိဒ္ရဲ့ ႏွစ္လံုး ေျမာက္ 'ပင္' ကာရန္ဟာ တိုက္ဆိုင္မႈလို႔သာဆိုရပါမယ္။ ကာရန္တူရန္မလိုအပ္ဘူးလို႔ နားလည္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒုတိယပိုဒ္နဲ႔ တတိယပိုဒ္ကိုေတာ့ ဒုတိယပိုဒ္က 'ကိုင္း' ကာရန္ကို ငဲ့ၿပီး တတိယ ပိုဒ္မွာ 'ကိုင္း' ကာရန္တစ္လံုး အနည္းငယ္ျပန္ငဲ့ထားၿပီး ကာရန္အသစ္ယူထားတာပါ။ ေနာက္ပံုစံတစ္ခု ကို ထပ္ၾကည့္ပါ။
စံုနံ႔သာၿမိဳင္ - - - + (ေလး)
ရဂံုတြင္း - * * - (ႏွစ္သံုး)
ထံုသင္းငယ္ႀကိဳင္ * * - + (တစ္ႏွစ္)ေလး
ဒီစာမွာေတာ့ ၿမိဳင္-ႀကိဳင္ ကို ကာရန္တူထားၿပီး 'ရဂံုတြင္း' ကို ကာရန္ငဲ့တဲ့ 'ထံုသင္း' ဆိုၿပီး သီးျခား ကာရန္သစ္တစ္ခု ျပန္ယူထားပါတယ္။
ဒါေၾကာင့္ဒီစပ္နည္းမွာ အလယ္ပိုဒ္ရဲ့ကာရန္ဟာ ခ်ိန္ခြင္လွ်ာလိုတည္႐ွိၿပီး သူနဲ႔ စပ္ဘက္ရမယ့္ သီးျခား ကာရန္ မ႐ွိတဲ့အတြက္ ကာရန္ဦးျပည္း (ကာရန္ကတံုး)၊ ကာရန္အထီးက်န္လို႔ ေခၚပါတယ္တဲ့။
ဒီနည္းကိုေတာ့ ကဗ်ာစြယ္စံုက်မ္းထဲမွာပါတဲ့အတိုင္းေဖၚျပရရင္ -
'ခ်ိန္ခြင္လွ်ာစပ္နည္းဆိုသည္မွာ ခ်ိန္ခြင္လွ်ာသည္ အလယ္ဗဟိုတြင္ တည့္တည့္မတ္မတ္ ေနသကဲ့သို႔ ကာရန္သံုးပိုဒ္တို႔တြင္ အလယ္ခ်က္ျဖစ္ေသာကာရန္သည္ ေ႐ွ႔ေနာက္၀ဲယာ မလိုက္ပါဘဲ စပ္ထားေသာနည္းမ်ိဳးျဖစ္သည္' လို႔ ဆိုထားပါတယ္။ ဆက္ၿပီးျပထားတဲ့ ဥပမာကေတာ့ ...
ဘူရိဒတ္ဇာတ္ေပါင္းပ်ိဳ႕တြင္
မည္လွ်င္မတိမ္၊ ကုကၠိဳထိန္ဟု၊ ခ်ဳပ္ၿငိမ္သာယာ .... လို႔စပ္ဆုိရာမွာ (တိမ္) (ထိန္) (ၿငိမ္) ကာရန္သံုးပိုဒ္ မွာ ပညတ္သံျဖစ္တဲ့ (န္)ဟာ ပရမတ္သံျဖစ္တဲ့ (မ္) ႏွစ္ခ်က္ဖက္ကို မလိုက္ပါဘဲ အလယ္တည့္တည့္မွာ စပ္ဆိုထားတဲ့အတြက္ ခ်ိန္ခြင္လွ်ာစပ္နည္းမည္တယ္ လို႔ျပထားပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒီနည္းမ်ိဳးဟာ ကဗ်ာ ပညာဂုဏ္နဲ႔အလြန္ျပည့္စံုၿပီးျဖစ္တဲ့စာေရးဆရာႀကီးေတြ ေရးစပ္ရာမွာ ေထးဖါရန္ စပ္နည္းမွ်သာ ျဖစ္လို႔ သာမာန္ကဗ်ာဆရာမ်ား မေရးအပ္လို႔လဲ ဆိုထားပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ ပထမ ကေန ဆ႒မ စပ္နည္းအထိ စပ္နည္း (၆)မ်ိဳးထဲမွာမပါဘဲ ေ႐ွးပညာ႐ွိအဆက္ဆက္တို႔ ပယ္ဖ်က္သုတ္သင္ခဲ့ၾကၿပီးျဖစ္တဲ့ အစပ္ (၆)ပါး ထဲမွာသာ ပါ၀င္ေနတာမို႔ ဒီစပ္နည္းကို ေ႐ွာင္ၾကဥ္သင့္တယ္လုိ႔ က်ေနာ္ယူဆပါတယ္။ အတိုခ်ဳပ္မွတ္ရ လြယ္ေအာင္ ဇယားနဲ႔ေဖၚျပလုိက္ပါတယ္။
အခုေဖၚျပခဲ့တဲ့ စပ္နည္း(၆)ပါးကို ေလးလံုးစပ္ကဗ်ာလကၤာေတြထဲမွာ တနည္းထဲျဖစ္ျဖစ္၊ ႏွစ္နည္း၊ သံုးနည္း မက သင့္ေတာ္သလို ေရာေႏွာၿပီးျဖစ္ျဖစ္ စပ္ႏုိင္ပါတယ္။ ဘယ္ႏွစ္နည္းနဲ႔ စပ္ရမယ္လုိ႔ ဥပေဒသ အကန္႔အသတ္ မ႐ွိပါဘူး။ ဒါေပမယ့္ သတ္ေစ့ႏွက္ သံုးခ်က္ညီ စပ္နည္း ကို အေကာင္းဆံုးလို႔သတ္မွတ္ၿပီး က်န္နည္းေတြကိုေတာ့ မတတ္သာမွ ျဖစ္ေစ၊ ကာရန္အထူးစပ္ခ်င္တဲ့အခါမွသာျဖစ္ေစ သံုးသင့္တယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ ခ်ိန္ခြင္လွ်ာ စပ္နည္းကေတာ့ လံုး၀ မသံုးသင့္ပါ။
ပံုမွန္ ကာရန္ယူပံု အစပ္ေျခာက္ပါးအေၾကာင္းၿပီးေတာ့ ျမန္မာကဗ်ာမွာ အေရးႀကီးလွသလို၊ အ႐ွိန္အ၀ါ လည္းႀကီးလွၿပီး ကဗ်ာကို ေတာက္ေျပာင္ေစတဲ့ 'နေဘ' စပ္နည္းအေၾကာင္း ဆက္လက္ ေဖၚျပပါမယ္။
နေဘစပ္နည္း (၈) ပါး
နေဘစပ္နည္းကို သံညႇင္း၊ ျပဇာတ္၊ ေတးထပ္ႀကီး၊ ႐ွစ္ဆယ္ေပၚေတးထပ္၊ ရတုအခ်ီအခ်ပိုဒ္ ေတြမွာ အသံုးမ်ားပါတယ္။ နေဘစပ္နည္း (၈) ပါးကေတာ့ ...
(၁) နေဘစပ္နည္း
(၂) ျပန္ကဟပ္ စပ္နည္း
(၃) ႐ြက္ခ်ပ္ စပ္နည္း
(၄) ကတၱရာ စပ္နည္း
(၅) ခ်ိန္ခြင္ညႇာ စပ္နည္း
(၆) ျခေသၤ့လည္ျပန္ စပ္နည္း
(၇) ေတ့ဆက္ စပ္နည္း
(၈) နေဘျပန္ကဟပ္ စပ္နည္း ... တို႔ျဖစ္ပါတယ္။
နေဘ ျပန္ကဟပ္၊ ႐ြက္ခ်ပ္ ကတၱရာ၊
ခ်ိန္ခြင္ညႇာ ျခေသၤ့၊ ေတ့ဆက္ (တေထြ)၊
နေဘျပန္ကဟပ္၊ ဤ႐ွစ္ရပ္သည္၊
အစပ္ နေဘ ႐ွစ္ပါးတည္း ...
လို႔ လကၤာေလးနဲ႔ မွတ္ထားလို႔ရပါတယ္။
(၁) နေဘစပ္နည္း
ဒါကေတာ့ အကၡရာအနည္းအမ်ားအလိုက္ အပိုဒ္အခ်င္းခ်င္းကာရန္တူစပ္ဆိုနည္းပါဘဲ။ ဥပမာ -
ေလာကိ၊ ေဗာဓိ၊ ေမာဠိ။ တတ္မ်ိဳး၊ ျမတ္ႏိုး၊ မွတ္ႀကိဳး (၂လံုးစပ္)
မွားခဲ့ၿပီ၊ သြားတဲ့ဆီ၊ အားႏြဲ႔မွီ။ ျမတင္ေမ၊ ညစဥ္ေပ၊ လွျပင္ေန (၃လံုးစပ္)
မဲဇာေတာင္ေျခ၊ သဲသာေသာင္ေျမ၊ ပဲြခါေညာင္ေရ (၄လံုးစပ္၊ မဲဇာေတာင္ေျခ ရတု အခ်ီပိုဒ္မ်ား)
မယ္တို႔နယ္မွာ ဆြမ္းတသပိတ္မွ် မလြမ္းတဲ့ျပင္
ပယ္ဘို႔ပယ္ရာ ခြၽန္းအနိစၥ ကမၼ႒ာန္းေတြနဲ႔
ဘယ္သို႔ဘယ္ညာ ၫႊန္းစိတ္က မမွန္းရေအာင္
က်မ္းျပဳသမွ် ဟိတ္တြင္မွ ပရိတ္ ျဗဟၼစိုရ္အေျခ
(အိုကြယ္) ပ႒ာန္းကုသလ တိတ္ကယ္ႏွင့္ စိတ္ကိုေျဖ (ေလးခ်ိဳးႀကီး)
ဒီေလာက္ဆိုရင္ နေဘကို ျမင္ေလာက္ပါၿပီ။
(၂) ျပန္ကဟပ္ စပ္နည္း
ေ႐ွ႕ကာရန္ေတြကို ေနာက္ကာရန္က တစ္ခ်က္ျပန္ငံုၿပီး အစံုအလင္ ဟပ္လို႔စပ္သြားတဲ့ နည္းျဖစ္ပါတယ္။ ဥပမာေတြကို ၾကည့္ပါ။
ဖလ္ေျမ မွန္ေျမ ရံေ၀ဘိ၊
စံေ႐ႊအတိ ျပည့္ခ်က္္ၫွာ၊
ဟံေဗြမဟိ စည့္မ်က္ႏွာ၀ယ္၊
႐ွက္ျဖာ ဆက္ကာ စၾကာမ်ိဳး၊
မီးဓါတ္ ညီးလွ်ပ္ ႀကီးမတ္ေျပာင္တယ္၊
ထီး ဓါတ္တန္ေဆာင္ မွန္ကင္းထူလို႔မိုး။
ထံုးျဖစ္ ဘုန္းလွစ္ က်ံဳးရစ္သြယ္တယ္၊
ကုန္းျမစ္အက်ယ္ သိန္မညိႇဳး၊
သံုးေခတ္အလယ္ ႐ိွန္တခိုးႏွင့္၊
ပုထိုးေတာ္ျမတ္ တိဂုန္႐ွင္၊
ေမႊးၾကဴ ေရးယူ ေ႐ွးမူတိတ္၊
ေလးဆူတံဆိပ္ ဗ်ာဒိတ္ၫႊန္သိုက္၀င္။
အဆင့္ အရင့္ ပလႅင့္ျပင္၀ယ္၊
တခြင့္ တခြင္ နာရီလင့္လို႔၊
ရာသီ အိမ္သင့္ ခ်ိန္ပြင့္တေစ၊
သိန္တင့္ သိန္သေရ၊
နတ္နန္းဘံုေ႐ႊ႕ ျမတ္ပန္းခံုေကြ႔ ပံုေ႐ြ႔ေၾကြတယ္၊
ထံုေငြ႔ေ၀ေ၀ သိဂၤုတ္ေတာင္ပ ေလး .... ။ ။
(ဆရာႀကီးဦးေ၀ ေရးတဲ့ သိဂၤုတၱရေတာင္ေတာ္ဖဲြ႔႐ွစ္ဆယ္ေပၚေတးထပ္ျဖစ္ပါတယ္။ အလြန္ေတြ႔ရခဲလို႔ အစအဆံုးေဖၚျပ ထားပါတယ္လို႔ ကဗ်ာစြယ္စံုက်မ္းႀကီးထဲမွာ ဆုိထားတဲ့အတြက္ ဖတ္ရေအာင္လို႔အစအဆံုး ေဖၚျပေပးလိုက္ပါတယ္။)
ဒီစပ္နည္းမွာ 'ဖလ္ေျမ၊ မွန္ေျမ' ဆိုတဲ့ ေ႐ွ႕ႏွစ္ပိုဒ္ကို 'ရံေ၀ဘိ' ဆိုၿပီး ေနာက္တပိုဒ္က အကုန္ပါေအာင္ ဟပ္ၿပီး စပ္လိုက္ပါတယ္။ တခါ အဲဒီ 'ဖလ္ေျမ မွန္ေျမ ရံေ၀ဘိ' ဆိုတဲ့ သံုးပိုဒ္လံုးကို 'စံေ႐ႊအတိ' ဆိုၿပီး ေနာက္အပိုဒ္က ျပန္ၿပီးဟပ္လို႔စပ္လိုက္ပါတယ္။ က်န္တဲ့အပိုဒ္ေတြမွာလည္းအလားတူပါဘဲ။ ေ႐ွ႕ကာရန္ ေတြကို ေနာက္ကာရန္က ျပန္ကာဟပ္ၿပီး စပ္လို႔ 'ျပန္ကာဟပ္' သို႔မဟုတ္ 'ျပန္ကဟပ္' လို႔ေခၚပါတယ္ ဆုိၿပီး ကဗ်ာစြယ္စံုက်မ္းႀကီးထဲမွာ ေဖၚျပထားပါတယ္။
ကဗ်ာဖဲြ႔နည္းနိသ်ည္းထဲမွာေတာ့ ပထမအပိုဒ္က မူလကာရန္ကုိ သံုးေလးပိုဒ္ျခားၿပီးမွ ျပန္ကာဟပ္ၿပီးစပ္ လို႔ (အဲဒီေနာက္ ထိုက္သင့္သလိုေရးသားရလို႔) ျပန္ကဟပ္စပ္နည္းလို႔ ေခၚတယ္လို႔ ေျပာထားပါတယ္။ ဥပမာ -
အ၀န္းညီမွ်၊ ကြၽန္းဒီပမွာ၊ ကြန္းခ်ီျမ႐ွိန္၊
နႏြင္းသာခဲ့၊ ပယင္း၀ါမဲွ႔ကဲ့သို႔၊ ၀င္းလဲ့လဲ့ထိန္။
နီဖလန္ဘိုး၊ ျပည္တန္မ်ိဳးကဲ့သို႔၊ သတိုးစိန္ကေလးဗ် ....
အထက္ပါ မာန္လည္ဆရာေတာ္ဘုရားႀကီးရဲ့ မင္းသားႀကီးအိမ္နိမ့္ေပးစာမွာ ပါတဲ့အတိုင္း ပထမသံုးပိုဒ္ အဆံုးက '႐ွိန္' ကို ေနာက္ထပ္ သံုးပိုဒ္ျခားၿပီး 'ထိန္'၊ ေနာက္တစ္ခါ သံုးပိုဒ္ေျမာက္က်မွ 'စိန္' ဆိုၿပီး ျပန္ၿပီး ဟပ္ယူၿပီးစပ္သလို ကာရန္ယူတယ္လို႔ ဆိုထားပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ မူလအပိုဒ္ေတြမွာ ယူထားတဲ့ နေဘေတြျဖစ္တဲ့ 'အ၀န္းညီမွ်၊ ကြၽန္းဒီပမွာ၊ ကြန္းခ်ီျမ'၊ 'နႏြင္းသာခဲ့၊ ပယင္း၀ါမဲွ႔'၊ 'နီဖလန္ဘိုး၊ ျပည္တန္မ်ိဳး' ဆိုတဲ့ အစပ္ေတြကို သတိျပဳရပါမယ္။ ခ်န္ထားခဲ့လို႔မရပါဘူး။ က်ေနာ့္သေဘာကိုေျပာရရင္ေတာ့ ကဗ်ာစြယ္စံုက်မ္းႀကီးထဲက နည္းဟာ ပိုၿပီးသင့္ေတာ္တယ္လို႔ ထင္ပါတယ္။
(၃)႐ြက္ခ်ပ္စပ္နည္း
သစ္႐ြက္ႏွစ္႐ြက္ထပ္ေနသလို အစပိုဒ္ရဲ့ကာရန္ကုိ အဆံုးသတ္မွာ ထပ္ၿပီးစပ္ဆိုတာကို ႐ြက္ခ်ပ္စပ္နည္း လို႔ေခၚေၾကာင္း ကဗ်ာစြယ္စံုက်မ္းႀကီးထဲမွာဆုိထားပါတယ္။ပံုစံျပထားတာကေတာ့- -
ယဥ္အထပ္ထပ္၊ ႐ိုင္းမစပ္သည္၊ ဟပ္ျပန္ကဖက္စာ၊
သကာႏွင့္ပ်ား၊ သၾကားမတန္၊ ခ်ိဳေမာဟန္သည္၊ ဟပ္ျပန္ကဖက္စာႏွင့္၊
ေလွ်ာက္ပါမည္ယခု၊ နတ္တူရိယာ၊ မက သာေအာင္၊ ေလွ်ာက္ပါမည္ယခု႐ွင့္။
ေ႐ႊအုမယ္နာယူ၊ အယဥ္မ်ိဳးစု၊ ၿပိဳင္မတုသည္၊ ေ႐ႊအုမယ္နာယူပ ...
စသျဖင့္နမူနာယူႏိုင္ပါတယ္…။
ဒီလို 'ဟပ္ျပန္ကဖက္စာ'၊ 'ေလွ်ာက္ပါမည္ယခု'၊ 'ေ႐ႊအုမယ္နာယူ' တုိ႔ကို တခါစီ ထပ္ထပ္ၿပီးစပ္ထားတာ ကို ႐ြက္ခ်ပ္စပ္နည္းလို႔ ေခၚတယ္ဆိုၿပီး ျပထားပါတယ္။
ကဗ်ာဖဲြ႔နည္းနိသ်ည္းထဲမွာေတာ့ 'သစ္႐ြက္ခ်ပ္တုိ႔မည္သည္ အမ်ားအားျဖင့္ ထပ္၍ခ်ပ္၍ေနသကဲ့သို႔ လံုးေရ နည္းရာ၌လည္းေကာင္း၊ မ်ားရာ၌လည္းေကာင္း ၂ပိုဒ္စီ၊ ၂ပိုဒ္စီ ထပ္ကာခ်ပ္ကာ နေဘသြား ေရး စပ္ရေလေသာေၾကာင့္ ႐ြက္ခ်ပ္စပ္နည္းဟု ေခၚဆိုရ၏' လို႔ ဆိုထားပါတယ္။ ဥပမာအေနနဲ႔ ...
သာကိယမေဟ၊ ျပာဋိဟအေျချဖင့္၊
အသေရေဆာင္ျမင့္ကြန္း၀ယ္၊ ပရေမေျပာင္တင့္႐ႊန္းလ်က္ ...
အထက္ပါျပယုဂ္မွာ 'သာကိယမေဟ' နဲ႔ 'ျပာဋိဟအေျခ' ဆိုတဲ့ႏွစ္ပိုဒ္ဟာ တပိုဒ္ကိုတပိုဒ္ ႐ြက္ခ်ပ္ႏွစ္ခု ထပ္ေနသလို နေဘစပ္ထားပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ ေနာက္ႏွစ္ပိုဒ္ကိုလည္း အလားတူဘဲ စပ္ထားပါတယ္။ ဒါတြင္မကဘူး ပထမနေဘႏွစ္ပိုဒ္နဲ႔ ဒုတိယနေဘႏွစ္ပိုဒ္အကူးမွာလည္း ကုပ္ဆက္အေနနဲ႔ 'အေျခ' နဲ႔ 'အသေရ' ကို ကာရန္ ညီႏိုင္သမွ် ညီေအာင္ ယူခဲ့ရပါေသးတယ္။
ဒီနေဘယူနည္းကေတာ့ စာအုပ္ႏွစ္အုပ္မွာ ႏွစ္မ်ိဳးျဖစ္ၿပီး ၀ိ၀ါဒကဲြျပားေနပါတယ္။ က်ေနာ္ကေတာ့ ဘယ္ဟာမွန္တယ္ ရယ္လို႔ မဆံုးျဖတ္ႏိုင္ပါဘူး။ ဒါေပမယ့္ ကဗ်ာစြယ္စံုက်မ္းႀကီးထဲက နည္းက မွန္တယ္ လို႔ ထင္ပါတယ္။ ဘာေၾကာင့္လဲ ဆိုေတာ့ ပုပၸါးဦးေက်ာ္ရင္ အမည္ခံ ဦးေကာ၀ိဓ (က၀ိဘာရတီဆရာ) ကလည္း ဒီနည္းကိုဘဲ ႐ြက္ခ်ပ္စပ္နည္းလို႔ ေဖၚျပထားလို႔ပါဘဲ။
(၄)ကတၱရာစပ္နည္း
ကာရန္တူႏွစ္ပိုဒ္စီထားၿပီး စပ္ဆိုတဲ့နည္းျဖစ္ပါတယ္။ ေအာက္ကဥပမာကို ၾကည့္ပါ။
တဘုန္းခ်စ္ဖဲြ႔ မိတ္မဟာငယ္၊
တလံုးလွစ္တဲ့ စိၾတာႏွင့္၊
ဆိတ္မကြာ ေငြယုန္နတ္ကယ္တို႔၊
အတိတ္လာ ေ႐ြစံုမတ္ပါတဲ့၊
ေလသုန္ဟပ္ ခြင္မိႆာကို ....
(ဘိုး၀ဇီရ မွာတမ္း မွ)
ဒီအဖဲြ႔မွာ 'တဘုန္းခ်စ္ဖဲြ႔ မိတ္မဟာ၊ တလံုးလွစ္တဲ့ စိၾတာ'၊ ဆိုၿပီး ႏွစ္ပိုဒ္၊ 'ဆိတ္မကြာ ေငြယုန္နတ္၊ အတိတ္လာ ေ႐ြစံုမတ္' ဆိုၿပီး ႏွစ္ပိုဒ္၊ ဒီလို ႏွစ္ပိုဒ္စီ ကာရန္တူနေဘယူၿပီးစပ္တဲ့နည္းကိုေခၚပါတယ္လို႔ ကဗ်ာ စြယ္စံုက်မ္းႀကီးထဲမွာ ျပထားပါတယ္။
ကဗ်ာဖဲြ႔နည္းနိသ်ည္းထဲမွာေတာ့ 'အနည္းဆံုးအားျဖင့္ အကၡရာ ၄လံုး၊ ၅လံုး ႐ွိသည့္အပိုဒ္တို႔ကို ၂ပိုဒ္စီ ထားၿပီး ပထမပိုဒ္အဆံုးႏွင့္ ဒုတိယပိုဒ္အစကို ခုပ္ကာကပ္ကာ ျပန္ကာလွန္ကာ ဟပ္၍ဆက္စပ္ရေသာ ေၾကာင့္ ''ကတၱရာ စပ္နည္း'' ဟု ေခၚရ၏' လို႔ ဆိုထားပါတယ္။ ဥပမာအေနနဲ႔ ...
အနႏၱ ဇိန
အမိတ မွန္ကူ၊
သယမၻဴ အာဟိန္
သာကိန္ သင္းက်စ္ ...
အထက္ပါျပယုဂ္မွာ ပထမပိုဒ္အဆံုးက 'ဇိန'ကို ဒုတိယပိုဒ္အစက 'အမိတ'နဲ႔ ႏွစ္လံုးစီ နေဘခ်င္းထပ္ေအာင္ စပ္ထားပါတယ္။ တစ္ခါ 'မွန္ကူ' နဲ႔ 'သယမၻဴ'၊ 'အာဟိန္' နဲ႔ 'သာကိန္' ဆိုၿပီးလဲ ေ႐ွ႕ပိုဒ္အဆံုးနဲ႔ ေနာက္ပိုဒ္အစကို နေဘဆက္ထပ္ထားပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ အမရပူရေခတ္ စာဆိုေတာ္ ဦးစံသူ ရဲ့ မွတ္တမ္းမွာလည္း -
'ေရးမတန္ ေဆြးဟန္ေၾကြလို႔ မူးခ်ည္ငဲ႔
ေအးမဘန္ ေတြးရန္ တဖံုထူးေလငဲ့'
ဆိုၿပီး စပ္ထားရာမွာ ' ေရးမတန္ ေဆြးဟန္' လို႔ နေဘခံခဲ့ၿပီး 'ေအးမဘန္ ေတြးရန္' လို႔ နေဘကာရန္ဟပ္ ျပန္စပ္ထားတာကိုေတြ႔ရပါတယ္။ ဒါကိုလည္း ဆရာတို႔က ကတၱရာ စပ္နည္း လို႔ ေခၚၾကျပန္ေၾကာင္း ျပဆို ထားပါတယ္။
ဒီ စပ္နည္းကို ေလးခ်ိဳး၊ ေဒြးခ်ိဳး၊ ေတးထပ္ စတဲ့ကဗ်ာေတြမွာ သံုးေလ့႐ွိတယ္လို႔ဆိုပါတယ္။
ဒီနည္းကေတာ့ စာအုပ္ႏွစ္အုပ္မွာ သိပ္ၿပီး ကဲြျပားမႈမ႐ွိလွပါဘူး။ ဒါေပမယ့္ 'အနႏၱ ဇိန၊ အမိတ မွန္ကူ၊' ဆိုတဲ့ စပ္နည္းကလည္း လွပတဲ့စပ္နည္းျဖစ္တဲ့အတြက္ ဒီစပ္နည္းကိုလည္း မွတ္သားထားသင့္ပါတယ္။
(၅)ခ်ိန္ခြင္ညွာစပ္နည္း
ကာရန္ႏွစ္ခုၾကားမွာ အပိုပိုဒ္ တစ္ပိုဒ္အေနနဲ႔ထည့္သြင္းစပ္ဆိုထားတာကို ခ်ိန္ခြင္ၫွာ စပ္နည္း လို႔ေခၚ တယ္ ရယ္လို႔ ကဗ်ာစြယ္စံုက်မ္းႀကီးထဲမွာ ေဖၚျပထားပါတယ္။ ဥပမာ -
'ေလ႐ူးသုန္သုန္ ျမဴးငယ္ကာအံု၊ ျမဴမႈန္တ၀ိုက္ ႏွင္းတလိုက္ကယ္ႏွင့္၊ တိမ္တိုက္ကေမွာင္ (မာလာရင့္ေႏွာ၊ ပန္းစံုေပါပါတဲ့၊) ေတာသာေခါင္တဲ့မွ ေတာသာေခါင္'
ဆိုတဲ့ သိဂၤါသံကဗ်ာမွာ ကြင္းအတြင္းကအပိုဒ္ကို ခ်ိန္ခြင္ၫွာပမာ ထည့္သြင္းစပ္ဆိုထားတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။
ဒီအစပ္ေတြကို ႐ွာပံုေတာ္နဲ႔ ညည္းခ်င္းေတြမွာ အမ်ားအျပားေတြ႔ႏိုင္တယ္လို႔လဲ ေျပာထားပါတယ္။
ကဗ်ာဖဲြ႔နည္းနိသ်ည္းထဲမွာေတာ့ အစပ္၆ပါးထဲက ခ်ိန္ခြင္လွ်ာစပ္နည္း နဲ႔ အတူတူပဲလို႔ ေဖၚျပထား ပါတယ္။ တပိုဒ္နဲ႔တပိုဒ္ကို မူလကာရန္အေနအထားအတိုင္းထားၿပီး အလယ္မွာ နေဘထပ္ေပးလိုက္တာ ဘဲ ကြာတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ ဥပမာျပထားတာကေတာ့ -
စံုနံ႔သာၿမိဳင္၊
ရဂံုတြင္း
ထံုသင္းငယ္ႀကိဳင္
အထက္ပါ႐ွာပံုေတာ္ႀကီးျပယုဂ္မွာ ကာရန္အေနအထားေတြကို ခ်ိန္ခြင္လွ်ာစပ္နည္းအတိုင္းျဖစ္ၿပီး ဒုတိယပိုဒ္ အဆံုးက 'ဂံုတြင္း'ကို တတိယပိုဒ္အစက 'ထံုသင္း'နဲ႔ နေဘခ်င္းထပ္ေပးလိုက္တာသာ ျဖစ္တယ္ လို႔ ဆိုထားပါတယ္။
ဒီနည္းကေတာ့ စာအုပ္ႏွစ္အုပ္မွာ ႏွစ္မ်ိဳးျဖစ္ေနတဲ့အတြက္ ၀ိ၀ါဒကဲြျပားေနျပန္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ႏွစ္မ်ိဳးလံုးကို ေဖၚျပေပးလိုက္ပါတယ္။ တတ္ကြၽမ္းနားလည္သူမ်ား ႐ွိရင္ အႀကံျပဳေ၀ဖန္ေဆြးေႏြးေပးၾက ေစလိုပါတယ္။
(၆)ျခေသၤ့လည္ျပန္စပ္နည္း
ေလးငါးပိုဒ္ေလာက္စီ စပ္ဆိုသြားၿပီးမွ မူလကာရန္ကို ျပန္ငဲ့တဲ့ စပ္နည္းမ်ိဳးျဖစ္ပါတယ္။ ျခေသၤ့မင္းဟာ ေလးငါးလွမ္း လွမ္းၿပီးရင္ ေနာက္ကိုလည္ျပန္ၾကည့္တတ္သလိုမ်ိဳးနဲ႔ တူလို႔ ဒီနာမည္ေပးထားတာလို႔ ဆိုပါတယ္။ ဒီစပ္နည္းက သေဘာပိုင္းမွာ ကဗ်ာစြယ္စံုက်မ္းႀကီးနဲ႔ ကဗ်ာဖဲြ႔နည္းနိသ်ည္း စာအုပ္ ႏွစ္အုပ္လံုးမွာ အတူတူပဲျဖစ္ၿပီး ဥပမာ တမ်ိဳးစီျပထားပါတယ္။
ကဗ်ာစြယ္စံုက်မ္းႀကီးထဲမွာေတာ့ -
ဉာဏ ဉာဏ၊ ၀ိလာသသည္၊ ဉာဏစိေႏၱယ်ာ၊
ပင္လယ္သာဂရ၊ အာကာသသည္၊ နႏၱစကၠ၀ါႏွင့္။
မဟာ၀ိသယ၊ ၾကြင္းမဲ့လံုးစံု၊ ဉာဏ္ေတာ္ၿခံဳသည္၊ အာ႐ံု႐ွိသမွ်တည္း။
ဆိုၿပီး 'စိေႏၱယ်ာ' ဆိုတဲ့အပိုဒ္က 'ယ်ာ' ကာရန္ကို ပင္လယ္သာဂရ၊ အာကာသသည္ လို႔ ႏွစ္ပိုဒ္ေက်ာ္ၿပီး မွ 'နႏၱစကၠ၀ါ' လို႔ '၀ါ' ကာရန္နဲ႔ျပန္ငဲ့လိုက္ပါတယ္။ သွ်ိဳးလိုက္ရတုစပ္နည္း လို႔လဲေခၚပါတယ္။
ကဗ်ာဖဲြ႔နည္းနိသ်ည္းထဲမွာကေတာ့ -
ေ႐ႊၾကာကမုဒ္
ႏွင္းမႈံရနံ႔
ညႇင္းလံႈသန္႔လ်က္၊
သင္းထံုပ်ံ႕ ေ႐ႊႏႈတ္မွ ....
ဆိုၿပီး 'မုဒ္' ဆိုတဲ့ မူလကာရန္ကို ေနာက္ထပ္ သံုးပိုဒ္ေရာက္မွ 'ႏႈတ္' ဆိုတဲ့ အစပ္ကာရန္နဲ႔ လည္ျပန္ ျပန္လွည့္ၾကည့္တဲ့ပံုစံမ်ိဳးကာရန္တူစပ္ဆိုထားတာကိုေတြ႔ရပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အတြင္းကာရန္ေတြလည္း အခ်င္းခ်င္းညီရေသးတဲ့အျပင္ 'ႏွင္းမႈံရနံ႔ - ညႇင္းလံႈသန္႔ - သင္းထံုပ်ံ႕' ဆိုၿပီးလဲ နေဘထပ္ခဲ့ရေသး ေၾကာင္း သတိျပဳရပါမယ္ လို႔ဆိုပါတယ္။
ဒီနေဘစပ္နည္းမွာေတာ့ ကဗ်ာဖဲြ႔နည္းနိသ်ည္းထဲမွာ ေရးထားတာက ပိုၿပီး ေၾကာင္းက်ိဳးညီၫြတ္ဆီေလ်ာ္ တယ္လို႔ ယူဆ ပါတယ္။
(၇)ေတ့ဆက္စပ္နည္း
ေ႐ွ႕ေနာက္ အပိုဒ္ႏွစ္ခုမွာ႐ွိတဲ့ကာရန္ေတြကို ထိပ္ခ်င္းဆက္ဦးတိုက္ၿပီး စပ္တဲ့နည္းျဖစ္ပါတယ္။ အစပ္ (၆)ပါး ထဲက ဦးတိုက္စပ္နည္းနဲ႔အတူတူပါဘဲ။ ဒီစပ္နည္းကလဲ သေဘာပိုင္းမွာ ကဗ်ာစြယ္စံုက်မ္းႀကီးနဲ႔ ကဗ်ာဖဲြ႔နည္းနိသ်ည္း စာအုပ္ ႏွစ္အုပ္လံုးမွာ အတူတူပဲေတြ႔ရၿပီး ဥပမာ တမ်ိဳးစီျပထားပါတယ္။
က႐ုဏာေဒါေသာ၊ ေစာမိသည့္စိတ္၊ မဆိတ္မညံ၊ ပရိယာယ္ႏွင့္၊ သည္ႏွယ္ျဖင့္ႀကံကလဲ၊ တရံတခါ၊ အာသာဆႏၵ၊ ေငြဖလားကို၊ စိတ္ယားတိုင္းေတာင့္တ၍၊ မိႆ-ၿပိႆ၊ မကာရ-သိန္၊ မိန္-ကရကဋ္၊ ႐ုပ္ဓါတ္နိမိတ္၊ ဆိတ္ႏွင့္ႏြားလား၊ သားႏွင့္ကိႏၷရီ ....
ဒီ ပံုစံမွာ 'က႐ုဏာေဒါေသာ၊ ေစာမိသည့္စိတ္' ဆိုတဲ့ေနရာမွာ ေသာ နဲ႔ေစာ၊ 'မကာရ-သိန္၊ မိန္-ကရကဋ္' မွာ သိန္ နဲ႔ မိန္၊ 'ဆိတ္ႏွင့္ႏြားလား၊ သားႏွင့္ကိႏၷရီ' မွာ လား နဲ႔ သား၊ အစရွိသျဖင့္ ဦးတုိက္ ဆက္စပ္ ထားပါတယ္။
႐ႊင္႐ႊင္ပ်ပ်၊ ကကသီသီ၊
ခ်ီခ်ီၾကဴးၾကဴး၊ ထူးထူးဆန္းဆန္း ...
ဆိုတဲ့ ေနမိဘံုခန္းပ်ိဳ႕ မွာေတာ့ ဦးတိုက္စပ္နည္းအတိုင္းစပ္ၿပီး ပ်ပ် နဲ႔ ကက၊ သီသီနဲ႔ခ်ီခ်ီ၊ ၾကဴးၾကဴး နဲ႔ ထူးထူး ကို ႏွစ္လံုးစီ လံုးတူနေဘထပ္ေပးလိုက္ပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ ဥတိႏၷပ်ိဳ႕မွာ -
တိုင္းအတည္တည္၊ ျပည္အစို႔စို႔၊ ၿမိဳ႕အခန္းခန္း၊ နန္းအသီးသီး၊ ထီးအဆူဆူ.. ဆိုတာလဲ ေတ့ဆက္ပါဘဲ။
(၈)နေဘျပန္ကဟပ္စပ္နည္း
နေဘစပ္နည္းအတိုင္း အပိုဒ္တူေတြကို သံုးေလးပိုဒ္ စပ္ဆုိၿပီး တစ္ခါလိုရာကာရန္ေတြေျပာင္းၿပီး ထပ္တူ ဟပ္လို႔ စပ္ဆိုတဲ့နည္းျဖစ္ပါတယ္။ ဒီစပ္နည္းကလဲ သေဘာပိုင္းမွာ ကဗ်ာစြယ္စံုက်မ္းႀကီးနဲ႔ ကဗ်ာဖဲြ႔နည္းနိသ်ည္း စာအုပ္ ႏွစ္အုပ္လံုးမွာ အတူတူပဲေတြ႔ရၿပီး ဥပမာ တမ်ိဳးစီျပထားပါတယ္။
ဘုိး၀ဇီရ မွာတမ္းတခုမွာ -
သမိုက္ျခားကာ၊ တုိက္ငါး႐ြာက၊
ကိုဋ္ဖ်ားညႇာ မႈန္ေ႐ႊ၀တ္ကိုေတာ့၊
ကုန္ေျခႊဆြတ္ လွမ္းမလြယ္ေသာေၾကာင့္၊
ပမ္းမပယ္ေဆြးပံုဆင့္တာမို႔၊
ေအးႀကံဳႏွင့္ဖန္ေစခ်င္တဲ့၊
ဟန္ေငြသြင္လႊာအႏုငယ္ႏွင့္
စာ ယခု သ လိုက္ရပါေတာ့မယ္ ...
ဒီနည္းကို ပိဋကတ္သြား၊ စာခုတ္သြား၊ ခုတ္လံုးသြား ဆုိၿပီးေတာ့လဲ ကဗ်ာစြယ္စံုက်မ္းႀကီးထဲမွာ ျပထား ပါတယ္။
ဒီနေဘစပ္နည္းမ်ိဳးေတြဟာ စာဆိုအေက်ာ္ ႐ွင္မဟာသီလ၀ံသ၊ ႐ွင္မဟာရ႒သာရ တုိ႔ရဲ့ လက္ထက္ေတာ္မွာ မေပၚေပါက္ေသးဘဲ အမရပူရၿမိဳ႕ ဘႀကီးေတာ္မင္းတရား လက္ထက္ေတာ္ က်မွသာ ေပၚေပါက္လာခဲ့ ေၾကာင္း ဆရာတို႔ ဆိုထားပါတယ္။
ကဗ်ာတပုဒ္မွာ နေဘပါတာနဲ႔ မပါတာ အရသာဘယ္လိုကြာသလဲဆိုတာ ေအာက္က ကဗ်ာႏွစ္ပိုဒ္ကိုသာ ယွဥ္ၾကည့္ၾကပါ။
(၁)
ရင္ကမူ၊ စိတ္တူညီမွ်လို႔၊ ေအာင္ ပ ကု လား။ ။
ခုမွကို၊ အသစ္တဖန္ပိုလို႔၊ ဦး ညိဳ ေခ မာ ျဖစ္ေအာင္၊ ဘုန္းပစ္လုိ႔သြား။ ။
(၂)
ေရဓါတ္ကယ္ၾကည္၊ ေခြပတ္လည္ ဟုိအငူက၊ ႏွစ္ဆူဘုရား။ ။
ရီကာရယ္ေမွာင္၊ နီလာေရာင္ ညိဳအ႐ြက္ေတြႏွင့္၊ စိုယွက္ကာ ပင္ေျခအုပ္မွာကြယ္၊ ထင္းခုတ္သမား။ ။
အထက္ပါကဗ်ာႏွစ္ပုဒ္လံုးဟာ ေဒြးခ်ိဳးေတြခ်ည္းျဖစ္ၿပီး စည္းမ်ဥ္းဥပေဒႏွင့္လည္း ညီတဲ့အျပင္ အဓိပၸါယ္ လည္း ေကာင္းတာခ်ည္းပါဘဲ။ ဒါေပမယ့္ အသံထြက္ ႐ြတ္ၾကည့္လုိက္ရင္ေတာ့ ဒုတိယအပုဒ္က ပို႐ြတ္ လို႔ ေကာင္းတာေတြ႔ရပါလိမ့္မယ္။ ဘာျဖစ္လို႔လဲဆိုေတာ့ နေဘေၾကာင့္ပါဘဲ။ ပထမအပုဒ္မွာ နေဘ လံုး၀မပါဘဲ ဒုတိယအပုဒ္က နေဘထပ္ထားတာ ေတြ႔ရပါလိမ့္မယ္။
ဒါေလာက္ဆုိရင္ ျမန္မာကဗ်ာမွာ နေဘရဲ့ အေရးပါပံုကို ျမင္သာေလာက္ပါၿပီ။
++++++++++++++++++++++++++++++++
(ဃ)ၾကိယာ
အေျခခံအခ်က္ေတြထဲက က်န္ေနေသးတဲ့ 'ႀကိယာ' အေၾကာင္းနဲ႔ တျခားဆက္စပ္တဲ့ အေၾကာင္းေလးေတြကို ဆက္ပါဦးမယ္။
ျမန္မာဘာသာမွာ ႀကိယာဆိုတာ ျပဳျခင္း၊ သြားျခင္း၊ စားျခင္း စတဲ့ပုဒ္ေတြကို ေခၚတာပါ။ ဒါေပမယ့္ ကဗ်ာ မွာေတာ့ ႀကိယာဆိုတာ အဲဒီ ပုဒ္ေတြနဲ႔ ဘာမွမဆိုင္ပါဘူး။ တနည္းအားျဖင္႔ Verb မဟုတ္ပါဘူး။ ကဗ်ာအဖဲြ႔ေတြမွာ အဆံုးသတ္၊ အဆံုးခ်ရာမွာသံုးတဲ့အကၡရာေတြကိုဆိုလုိပါတယ္။
ေညာင္ရမ္းမင္းဆယ္ဆက္၊ စေနမင္းလက္ထက္မွာ အ၀(အင္း၀)ၿမိဳ႕ ေ႐ႊၾကက္ယက္ ေက်ာင္းတိုက္ေန ႐ွင္ဥကၠံသမာလာ စီရင္ေရးသားအပ္တဲ့ က၀ိကဏၭပါသ လကၤာက်မ္းအလိုအရ ႀကိယာ (၆၀) ႐ွိပါတယ္။
ေတာင္တြင္းႀကီးစီရင္စု၊ ၿမိဳ႕လုလင္ၿမိဳ႕ ဇာတိဖြားျဖစ္တဲ့ ငယ္နာမည္ ေမာင္ညိဳ၊ ရဟန္းဘဲြ႔ ႐ွင္မဟာ သီလ၀ံသ ေရးသားစီရင္တဲ့ က၀ိပါသဏၭက်မ္း အလုိအရ ၆၄ပါး အျပား႐ွိပါတယ္။
က၀ိကဏၭပါသ လကၤာက်မ္းထြက္ ႀကိယာ(၆၀) လကၤာကေတာ့ ...
မဥၨဴဘုန္းေမာ္၊ ပြင့္ခ်ိန္ေျမႇာ္သည္၊ ဗန္းေမာ္ေခါင္ထိ၊ တုမ႐ွိသည့္၊ က၀ိကေ၀၊ ေစာျမဳေတ။ ႏွစ္ေထြလကၤာ၊ က်မ္း၌လာသား၊ နည္းနာနိႆယ၊ ၀ိတၴာရျဖင့္၊ သံုးတန္ဆင့္၍၊ ဖြင့္သည့္ကဗ်ာ၊ ကိရိယာတြင္၊ သမာေသန၊ မူလမေဇၩ၊ ကိုသာေပတည့္၊ သံေျခပ်ံ႕ၫွင္း၊ ကြၽႏု္ပ္ခင္းပိမ့္ -
လွ်င္ လွ်င္း မူကား၊ ၀ယ္ သား တမင့္၊ ခ်ိမ့္ ျဖင့္ တြင္ ၏၊ ပိမ့္ လွည့္ မည္ အံ့၊ ေလာ တံု မံ့ (တည့္)၊ ေသာ္ ခံ့ ဘူး ေသာ၊ မူေလာ ရကား၊ မူ အား မွ က၊ လိမ့္စြ တံ့ လည္း၊ တိ တည္း ခ်ည္း ဟု၊ ခဲ့ နည္း ႏိႈက္ လ်က္၊ ေၾကာင့္ ထက္ မို႔ လည္း၊ စမ့္ သည္ စိမ့္(ႏွင့္)၊ တံုး လိမ့္ တည့္ ေတာ့၊ ကား ေလာ့ ေ႐ြ႕ သို႔၊ မွ် တုိ႔ ငွာ ႐ွင့္၊ တမံု႔ ႏွင့္ ကို၊ ႐ွင္ပင့္ဉာဏ္ေတာ္၊ ထြန္းေပၚက်ယ္ခ်ဲ႕၊ ယွဥ္ခဲ့တတ္ေတာ္မူဘုရား။
လက္သည္းကြင္း () အတြင္းမွာ႐ွိတဲ့ အကၡရာေတြကေတာ့ ပဒပူရဏ (အပိုဒ္ျပည့္ေအာင္ ျဖည့္ၿပီး စပ္ဆိုထားတဲ့ စာလံုး) သာျဖစ္လို႔ ႀကိယာစာရင္းမွာ ထည့္ဖို႔ မလုိပါဘူး။
႐ွင္မဟာ သီလ၀ံသ ေရးသားစီရင္တဲ့ က၀ိပါသဏၭက်မ္းထြက္ ႀကိယာ (၆၄) ပါးဆိုတာကေတာ့ 'ကာရန္၊ အသံ' အခန္းမွာေဖၚျပခဲ့တဲ့ ကာရန္(၆၄) ပါး ပါဘဲ။ ဒီအထဲမွာ အံ၊ အံ့၊ အယ္၊ အယ့္၊ ၍ (ေ႐ြ႔)၊ ၌ (ႏိႈက္)၊ ၏ ဆုိတဲ့ အကၡရာ ရလံုး မပါဘူးဆိုတာ သတိျပဳဖို႔လုိပါတယ္။ ဒီလိုမပါလို႔ ႐ွင္ဥကၠံသမာလာ ေရးထားတဲ့ အဲဒီႀကိယာေတြကို မသံုးရဘူးလို႔ မေျပာႏိုင္ပါ။ တကယ္ေတာ့ ဒီက်မ္းႏွစ္က်မ္းလံုးထဲက ႀကိယာေတြသာမက တျခားဘယ္စကားလံုး၊ ႀကိယာ၊ အကၡရာေတြကိုမဆို မိမိ ဉာဏ္နဲ႔ယွဥ္ၿပီး သံုးႏိုင္ေၾကာင္းကို ႐ွင္ဥကၠံသမာလာ ကိုယ္ေတာ္တုိင္က '႐ွင္ပင့္ဉာဏ္ေတာ္၊ ထြန္းေပၚက်ယ္ခ်ဲ႕၊ ယွဥ္ခဲ့တတ္ေတာ္မူဘုရား' ဆိုၿပီး ကိုယ့္ဉာဏ္နဲ႔ အက်ယ္ခ်ဲ႕ၿပီး သံုးႏိုင္ေၾကာင္း ႐ွင္း႐ွင္းလင္းလင္း မိန္႔မွာ ခဲ့ပါတယ္။
ဒီက်မ္းလာ ႀကိယာေတြဟာ စံနမူနာအျဖစ္သာ မွတ္ယူရမွာျဖစ္ၿပီး ဒီႀကိယာေတြကိုသာ ကဗ်ာေရးရာမွာ သံုးရမယ္လို႔ မဆိုလုိပါဘူး။ ကိုယ္ ဉာဏ္႐ွိရင္႐ွိသေလာက္ သံုးႏုိင္တယ္ဆိုတာ သတိျပဳေစလိုပါတယ္။
၀ိဘတ္
၀ိဘတ္အေၾကာင္းကိုလည္း ကဗ်ာစြယ္စံုက်မ္းႀကီးထဲမွာ ႐ွင္းျပထားပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အဲဒါေတြ အကုန္ေရးေနရင္ ကဗ်ာအေၾကာင္းထက္ ျမန္မာသဒၵါအေၾကာင္းေရးထားတဲ့ စာျဖစ္သြားမွာစိုးလို႔ အက်ဥ္း ဘဲ ေဖၚျပလိုက္ပါတယ္။
၀ိဘတ္ဆိုတာကေတာ့ 'သည္၊ တုိ႔သည္၊ ကို၊ တုိ႔ကို၊ တြင္၊ ၀ယ္' အစ႐ွိတဲ့ အကၡရာေတြကိုေခၚပါတယ္။ (Preposition) ပါပဲ။ စာသံုး၊ ကဗ်ာသံုးေတြမွာ ၀ိဘတ္အပါမ်ားရမယ္လုိ႔ ၫႊန္ျပထားပါတယ္။ ၀ိဘတ္ ကိုးမ်ိဳးကေတာ့ ...
(၁) ကတၱား ၀ိဘတ္
(၂) ကံ ၀ိဘတ္
(၃) က႐ိုဏ္း ၀ိဘတ္
(၄) သမၸဒါန္ ၀ိဘတ္
(၅) အပါဒါန္ ၀ိဘတ္
(၆) သာမိ ၀ိဘတ္
(၇) ၾသကာသ ၀ိဘတ္
(၈) အာလုပ္ ၀ိဘတ္
(၉) ဟိတ္ ၀ိဘတ္
ဆိုၿပီး ကိုးပါးအျပား ႐ွိပါတယ္။ တစ္ခုျခင္းအေသးစိတ္ကို စိတ္၀င္စားသူေတြ၊ သိခ်င္သူေတြ ႐ွိရင္ေတာ့ ေနာက္ပိုင္း အလ်ဥ္းသင့္သလို ေဖၚျပေပးပါမယ္။
ပဒ၊ ပါဒ၊ ပိုဒ္၊ ပုဒ္ အေၾကာင္း
ကဗ်ာစြယ္စံုက်မ္းႀကီးထဲမွာ က်မ္းအကိုးအကားေတြနဲ႔ အေသးစိတ္႐ွင္းျပထားပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒီမွာ ေတာ့ လိုရင္းကိုဘဲ ထုတ္ႏႈတ္တင္ျပပါမယ္။
ပုဒ္၊ ပိုဒ္ ဆိုတဲ့ ျမန္မာဘာသာစကားေတြဟာ ပဒ၊ ပါဒ ဆိုတဲ့ ပါဠိဘာသာကေန ဆင္းသက္လာတဲ့ ပါဠိသက္ (သို႔မဟုတ္) ပါဠိပ်က္ ေ၀ါဟာရေတြျဖစ္ပါတယ္။
ကဗ်ာသီခ်င္း အဖဲြ႔တစ္ခုမွာ ယတိျဖတ္ၿပီး ႐ြတ္ဖတ္သီဆိုဖို႔ ရပ္၊ ေတာ့၊ ျဖတ္ေတာက္ ထားတဲ့ ကဗ်ာ သီခ်င္း အဖဲြ႔တစ္ခုရဲ့ တစိတ္တေဒသကို 'တပါဒ-တပိုဒ္' လို႔ေခၚပါတယ္။
အဲဒီအပိုဒ္ေတြစုေပါင္းထားတဲ့ အဖဲြ႔ကို ကဗ်ာသီခ်င္း 'တစ္ပဒ=တပုဒ္' လို႔ေခၚပါတယ္။ ဥပမာ ...
သံေပါက္မႏုိင္၊ ကဗ်ာကိုင္၊ ႀကံမိႈင္ေနရမွာ ... ဆိုတဲ့ သံေပါက္မွာ
သံေပါက္မႏိုင္ = တပိုဒ္၊ ကဗ်ာကိုင္ = တပိုဒ္၊ ႀကံမိႈင္ေနရမွာ = တပိုဒ္ ျဖစ္ၿပီး အဲဒီ သံုးပိုဒ္ေပါင္းက တပုဒ္ ျဖစ္ပါတယ္။ ေတးထပ္၊ ေဒြးခ်ိဳး၊ ေလးခ်ိဳး စတဲ့ အဖဲြ႔ေတြမွာလည္း အတူတူပါဘဲ။
ေဘာလည္၊ ေကာင္းကင္ႀကိဳး အစ႐ွိတဲ့ အဖဲြ႔ေတြမွာေတာ့ အပုဒ္ငယ္ သံုးေလးခုကိုတဲြၿပီးလဲ တပုဒ္ လို႔ ေခၚေလ့႐ွိပါတယ္၊ ဒါေၾကာင့္ အဲဒီအဖဲြ႔မ်ိဳးေတြမွာေတာ့ ပိုဒ္ဆက္ကာရန္၊ ပုဒ္ဆက္ကာရန္ ဆိုၿပီး သီးျခား ခဲြေဖၚျပပါတယ္။
ပဒါလကၤာရအေၾကာင္း
ကဗ်ာစြယ္စံုက်မ္းႀကီးထဲမွာ ေဖၚျပထားတဲ့ ဒီ ပဒါလကၤာရ ကေတာ့ နည္းနည္းအေရးႀကီးလို႔ အေသးစိတ္တင္ျပပါမယ္။
ပဒါလကၤာရ ဆိုတာ ပုဒ္၏အဆင္တန္ဆာ လို႔ဆုိပါတယ္။ ကာရန္စာရင္းနဲ႔ စာလံုးေရစာရင္းမွာ အေရအတြက္ မ၀င္တဲ့၊ ထည့္သြင္းေရတြက္ျခင္း မျပဳရတဲ့ စာလံုးအပိုတန္ဆာေလးေတြပါ။ ေနာက္ဆံုး စာလံုးကာရန္ေတြရဲ့ေနာက္မွာ အသံအေနအထား တိုတိုေတာင္းေတာင္းျဖစ္မေနေစဖို႔၊ ၀ိဘတ္ စတာေတြ ကြယ္ျမဳပ္မေနေစဖို႔ ဆက္တဲြထည့္သြင္းစပ္ဆိုထားတဲ့ 'မွာျဖင့္၊ ကိုလ၊ ႏိုင္ဘု' စတဲ့ စကားလံုးေလးေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
အျပစ္ကင္းစင္ၿပီးလွပတဲ့ မိန္းမပ်ိဳတစ္ဦးမွာ အက်ႌ၊ လံုခ်ည္၊ လက္၀တ္ရတနာ စတဲ့အဆင္တန္ဆာေတြ မပါရင္ မတင့္တယ္သလိုဘဲ ကဗ်ာလကၤာအဖဲြ႔အႏဲြ႔ေတြမွာ ပဒါလကၤာရ မပါရင္ မတင့္တယ္ဘူးလို႔ ဆုိၾကပါတယ္။ အခ်ဳပ္တန္းဆရာေဖေရးတဲ့ ေဆာင္းဖဲြ႔ ေလးဆစ္ကေလးကို ၾကည့္ပါ။
ေဆာင္းဖဲြ ့(ေလးဆစ္)
အခ်ဳပ္တန္းဆရာေဖ
သဥၥာလီ ေဗြျပဒု 'မွာျဖင'့္၊
ခင္သာကီ တေမပု 'ကိုလ'၊
ေဖယခု ပိုက္လဲွ ့ဆို။
မလံုေသး'ႏုိင္ဘု'၊
တုန္ေအး႐ွာ တင္တေမ'ငဲ့'၊
ရင္ေ႐ႊကို ေလေျပခ'တယ္'၊
သဲၾကြစိမ့္ဖို။
တသန္းတန္ရတီဖို ့'ေသာ္လဲ'၊
ၾကငွန္းပ်ံ ကတီမို ့'မွာေတာ'့၊
မဒီပ်ိဳ ့ေဆာင္းရိပ္ခုိ'ငယ'္၊
အခ်မ္းပိုပါလို ့ငိုခ်င္ဆဲ။
ေငြႏွင္း'ငယ္'ထန္၊
ေခြၽညွင္းတညံညံ'ႏွင္'့၊
ေရကင္းသံ တဖန္ၾကား'ရင္လ'၊
လြမ္းအားေတာ္ ေပြဗ်ာလိႈင္'လို႔'၊
ေကညာခိုင္ စုခင္ေလး'မွာ'၊
(ကိုယ္ေတာ္ေရ) ေမွးစက္ႏုိင္ဘဲ။ ။
ဒီေလးဆစ္ေလးထဲမွာ မ်က္ေတာင္ကြင္း '' ထဲမွာျပထားတဲ့ 'မွာျဖင'့္၊ 'ကိုလ' စတဲ့ ပုဒ္ေတြဟာ ပဒါ လကၤာရ ပုဒ္ေတြျဖစ္ပါတယ္။ လက္သည္းကြင္း () ထဲက (ကိုယ္ေတာ္ေရ) ဆိုတာကေတာ့ အာလုပ္ ၀ိဘတ္ ျဖစ္ပါတယ္။ (ကိုယ္ေတာ္ေရ) တုိ႔၊ (ခင္ေရ) တို႔၊ (အိုဗ်ာ) တို႔ စတာေတြကို အာလုပ္၀ိဘတ္ အေနနဲ႔ ထည့္သြင္းစပ္ဆိုၾကပါတယ္။ အဲဒီပုဒ္ေတြကို ျဖဳတ္ၿပီးဆိုလိုက္ရင္ မူလကာရန္ေတြ ပ်က္မသြား ေပမယ့္ ဒီေလးဆစ္ေလး ဘယ္ေလာက္႐ုပ္ပ်က္ဆင္းပ်က္ ျဖစ္သြားမလဲဆိုတာေတြ႔ႏုိင္ပါတယ္။
ဒါေလာက္ဆိုရင္ ပဒါလကၤာရ ရဲ့ အေရးပါပံုကို သိသာေလာက္ၿပီလို႔ ထင္ပါတယ္။ အခ်ဳပ္တမ္းဆရာေဖပဲေရးခဲ့တဲ့ သံေ၀ဂ ေတးထပ္တပုဒ္ကို ေအာက္မွာ ေရးေပးလိုက္ပါတယ္။ ပဒါလကၤာရ ေတြ ေလ့လာ ၾကည့္ၾကပါ။
သံေ၀ဂ ေတးထပ္
(အခ်ဳပ္တန္းဆရာေဖ)
နန္းသေျပပင္ၫြန္႔၊
စမ္းေရကြန္႔ရိပ္ပ်ံ၊
ပန္းေဟ၀န္႔ဗိမာန္ 'မွာ'၊
အဓိ႒ာန္တင္ျမန္း၊
ပင္လံုးကြၽတ္ပြင့္ေ၀ျဖာ 'တယ္'၊
ဧကစာသံုးတဲ့သခၤမ္း။ ။
ျမတ္ႏြယ္ၫြန္႔တည္ရာ 'မွာ'၊
လည္လက္်ာေခြျမန္း၊
စည္မ်က္ႏွာ ေျမၾကငွန္း 'ငယ္သို႔'၊
ေခြၽျမန္းလို႔ဆိတ္သာ၊
တင္စလြယ္ ဆင္ျခယ္သ 'ပါလို႔'၊
အ႒မဂ္သံုးေဆာက္တည္ကာ။ ။
တကိုယ္တည္းဆိတ္ၿငိမ္ရာ '၀ယ္'၊
နိဗၺိႏၵာၾကည္ေဇာ 'ႏွင့္'၊
သည္ေတာ၀ၿမိဳင္ေ၀ဘူ၊
ပန္းစံုကၾကဴ၊
ကမၼ႒ာန္းရ အုဌ္ဂူ 'မွာ'၊
႐ုကၡမူ ေပ်ာ္ဆံုးပ ေလး။ ။
ေရွာင္ၾကဥ္ရမည့္ အျပစ္၊ ေဒါသမ်ား
ကဗ်ာေရးရာမွာ (အဓိကအေနနဲ႔ ေ႐ွးျမန္မာကဗ်ာေတြကို ေရးရာမွာ) လိုက္နာရမယ့္ စည္းကမ္းဥပေဒသေတြနဲ႔ ေ႐ွာင္႐ွားရမယ့္ အျပစ္၊ ေဒါသ ဆိုတာေတြ႐ွိပါတယ္။ ဒီလို ေ႐ွာင္ၾကဥ္ရမယ့္ ေဒါသ ေတြကေတာ့ ၀ဂ္နင္း (၀က္နင္း) နဲ႔ ခြါေထာက္ အျပစ္ေတြျဖစ္ပါတယ္။
၀ဂ္နင္း ဆိုတာကေတာ့ စာလံုးတူ၊ ကာရန္တူႏွစ္လံုး ဆက္တိုက္သံုးစဲြျခင္းကိုေခၚတာပါ။ ဥပမာ ...
အခုေနေ၀း၊ ေနာင္လည္းေ၀းလို႔၊ အေဆြးေသာကပိုမိသည္။
ဆိုတဲ့စာပိုဒ္မွာ ေ၀း - ေ၀း - ေဆြး ဆိုၿပီး 'ေ၀း' ကာရန္ႏွစ္လံုး ဆက္တိုက္ သံုးသြားတာကို ၀ဂ္နင္းေဒါသသင့္တယ္ (အျပစ္ျဖစ္တယ္) လို႔ေခၚပါတယ္။
ခြါေထာက္ ဆိုတာကေတာ့ စာလံုးတူ၊ ကာရန္တူႏွစ္လံုး ကို ကာရန္တစ္လံုးျခားၿပီး သံုးစဲြျခင္းကို ေခၚတာပါ။ ဥပမာ ...
အခုေနေ၀း၊ ေသာကေတြးနဲ႔၊ ေနာင္ေ၀းမွာကိုစိုးမိသည္။
ဆိုတဲ့စာပိုဒ္မွာ ေ၀း - ေတြး - ေ၀း ဆိုၿပီး 'ေ၀း' ကာရန္ႏွစ္လံုး ကို တစ္လံုးေက်ာ္ဖဲြ႔ထားမ်ိဳးကို ခြါေထာက္ေဒါသသင့္တယ္ လို႔ေခၚပါတယ္။
ဒီလို ၀ဂ္နင္း နဲ႔ ခြါေထာက္ စပ္ပံုမ်ိဳးဟာ မမွားေပမယ့္ ေဒါသ (အျပစ္) သင့္ေနလို႔ မစပ္သင့္ဘူး လို႔ ဆုိပါတယ္။ အဓိက ကေတာ့ စကားလံုးတစ္လံုးထဲကိုဘဲ ကာရန္ျပန္ျပန္ယူထားေတာ့ စကားလံုးၾကြယ္၀မႈ မ႐ွိျခင္းကို ျပဆိုေနသလို ျဖစ္ေနလို႔ ဒီလိုေရးပံုေတြကို ေဒါသသင့္တယ္၊ အျပစ္႐ွိတယ္လို႔ ဆိုခ်င္တာထင္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အရင္ ကိုးခန္းပ်ိဳ႕မွာျပထားတဲ့ 'တေပလ်ဥ္းလ်ဥ္း၊ တဉာဥ္းဆိုးဆိုး၊ တၫိွဳးလ်လ်၊ တတလြမ္းလြမ္း၊ တသန္းဟယ္ဟယ္၊ တတြယ္တာတာ' ဆိုတာမ်ိဳးကေတာ့ 'တ' ေတြကို ထပ္ခါတလဲလဲသံုးထားတာဟာ ကာရန္အေနနဲ႔ ယူသံုးထားတာ မဟုတ္တဲ့အတြက္ ဒီအျပစ္ေဒါသ ကေန လြတ္တဲ့အျပင္ မဓုရတာဂုဏ္ေတာင္ေျမာက္ေသးတယ္လို႔ ဆိုခ်င္ ပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ အသံထြက္တူေပမယ့္ စာလံုးေပါင္းမတူတာေတြ (ဥပမာ - က်မ္း နဲ႔ ၾကမ္း)၊ စာလံုးေပါင္းတူေပမယ့္လည္း အဓိပၸါယ္မတူတာတဲ့ သံတူေၾကာင္းကဲြေတြ (ဥပမာ - ေၾကမြ နဲ႔ ေၾကကြဲ) ကိုေတာ့ 'ခဲြထားကာရန္' ဒါမွမဟုတ္ 'ခဲြထားသတ္ပံု' လို႔ ေခၚတဲ့အတြက္ ဒီစကားလံုးေတြကို ကာရန္အျဖစ္တဲြဘက္ ယူရင္ ၀ဂ္နင္း၊ ခြါေထာက္ ေဒါသေတြမသင့္ပါဘူး။
တစ္ခုဆက္ၿပီး သိထားသင့္တာက ၀ဂ္နင္းေဒါသဟာ ပိုၿပီးအျပစ္ႀကီးပါတယ္။ ကဗ်ာအဖဲြ႔ဟူသမွ်ကို ဖ်က္ဆီးတတ္တဲ့ ႀကီးေလးေသာအျပစ္ေဒါသျဖစ္လို႔ အစဥ္ထာ၀ရ ေ႐ွာင္ၾကဥ္ရမယ္။ ဘယ္ေတာ့မွ အသံုး မျပဳအပ္ဘူး။ ခြါေထာက္ေဒါသကေတာ့ ကဗ်ာ့ပါရဂူႀကီး ေတြက ခြါေထာက္လြတ္တဲ့ ကာရန္ကို ႐ွာမေတြ႔ တဲ့အခါ တစ္ခါတစ္ေလေရးသားၾကတယ္။ ကဗ်ာပ်က္စီးမသြားဘူး။ ဒါေပမယ့္ သာမန္ကဗ်ာဆရာေတြ ေတာ့ မသံုးအပ္ဘူးလို႔ ဆုိပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ အင္ နဲ႔ အဥ္ (စင္ နဲ႔ စဥ္)၊ အည္ နဲ႔ အီ (ေမွ်ာ္ရည္၊ ေရာ္နီ) ဆိုတာေတြကို ကာရန္မတူဘူးလို႔ ေ႐ႊဥမင္ဆရာေတာ္က မိန္႔ထားေၾကာင္း၊ ဒါေၾကာင့္မို႔ ဒီကာရန္ေတြကို ကာရန္တူအျဖစ္ ယွဥ္တဲြၿပီး မစပ္ေကာင္းေၾကာင္း နဲ႕ အဲဒီလိုစပ္မိရင္ 'ဘဂၢရီတိေဒါသ' သင့္တယ္လို႔ ကဗ်ာဖဲြ႔နည္းနိသ်ည္း ထဲမွာ ေျပာထားပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ကဗ်ာ့စြယ္စံုက်မ္းနဲ႔ ကဗ်ာလမ္းၫႊန္ ထဲမွာေတာ့ ဒီအေၾကာင္းကို အထူး ေဖၚျပထားတာ မေတြ႔ရပါဘူး။ က်ေနာ့္ ကိုယ္ပိုင္သေဘာကိုေျပာရရင္ေတာ့ အသံထြက္တူရင္၊ သို႔မဟုတ္ စာလံုးေပါင္း အသတ္တူရင္ စပ္လို႔ရတယ္။ ဒါေပမယ့္ အဲဒီလိုအစပ္မ်ိဳးကို တတ္ႏိုင္သမွ်ေတာ့ ေ႐ွာင္သင့္ တယ္၊ ဘယ္လိုမွ ေ႐ွာင္လႊဲမရရင္ေတာ့ စပ္လို႔ရတယ္ လို႔ ထင္ပါတယ္။ ဒါဟာ မမွားေပမယ့္ မေကာင္းဘူး၊ (ေဒါသသင့္ တယ္ဆုိတာ အျပစ္အနာအဆာ႐ွိေနတယ္၊ စင္းလံုးေခ်ာ မေကာင္းဘူး လို႔ ဆိုလိုတာပါ) အျပစ္အနာအဆာေတြေတာ့ ႐ွိေနတဲ့သေဘာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေဒါသေတြ အေၾကာင္း ကိုေတာ့ ကဗ်ာဖဲြ႔နည္းနိသ်ည္းထဲမွာ ေတာ္ေတာ္ေလး ျပည့္ျပည့္စံုစံုေရးထားပါတယ္..။ အေျခခံအခ်က္အလက္ေတြက ဒီေလာက္ဆိုရင္ အေတာ္ေလးျပည့္စံုသြားၿပီ…။
ေနာက္ထပ္ေလ့လာခ်က္-ပို႕ခ်ခ်က္မ်ားႏွင့္ မရွင္းလင္းတာမ်ားရွိရင္ ေအာက္ေဖာ္ျပပါဘေလာ့မ်ားတြင္ အေသးစိတ္ေလ့လာႏိုင္ပါသည္။ ကာရန္လွလွျမန္မာကဗ်ာပန္းေလးေတြ ထာ၀ရအဓြန္႕ရွည္ပြင့္ဖူးပါေစ….။
ကုိးကားခ်က္မ်ား
(၁) ေရွးေဟာင္း ျမန္မာစာေပ သမိုင္း။
(၂) http://harrylwin.blogspot.com/2008/08/blog-post_27.html
(၃) http://maydar-wii.blogspot.com/2007/12/blog-post_08.html
(၄) http://pikay.myanmarbloggers.org/2008/11/blog-post.html
(အထက္ေဖာ္ျပခ်က္မ်ားသည္ ကဗ်ာအေျခခံေလ့လာေနသူအတြက္ အက်ဳိးရွိမည္ထင္ပါသျဖင့္ ေဖာ္ျပပါ bloggers.post မ်ားမွရည္ညႊန္းေဖာ္ျပလိုက္ျခင္းျဖစ္ပါသည္။စုေဆာင္းတင္ျပသင္ၾကားေပးၾကေသာ ၀ါသနာတူ ကဗ်ာဆရာမ်ားကို အထူးေက်းဇူးတင္ပါသည္။လိုအပ္သည္မ်ား ျပင္ဆင္ဖတ္ရႈလက္ဆင့္ကမ္းသင္ၾကားေပးပါရန္ေမတၲာရပ္ခံပါသည္။)
ရႊမ္းသိဃၤ(တနသၤာရီ)
